Quando… le case chiuse erano aperte

Inizia la collaborazione di “Civico 20 News” con la prestigiosa rivista “Piemontèis ancheuj”, edita dal Centro Studi Don Minzoni, con la pubblicazione della recensione del libro “Bordelli torinesi” di Massimo Centini, scritta in lingua piemontese da Michele Bonavero.

La scelta di inserire nel giornale “Civico 20 News” qualche articolo in lingua piemontese è motivata dal desiderio di far conoscere e, si spera, apprezzare ad un largo numero di lettori questa lingua anche nelle sue espressioni più “dotte”.

Per portare questo contributo alla tutela e alla difesa della lingua piemontese, purtroppo più spesso parlata che scritta, “Civico 20 News” si appoggia ad una consolidata realtà del panorama associativo piemontesista: il Centro Studi Don Minzoni di Strada Settimo 92 a Torino.

Su questo tema, il giornale intende stabilire un dialogo con i lettori: chi desidera rivolgere osservazioni, critiche e segnalazioni riguardanti questi articoli in lingua piemontese, può rivolgersi a Milo Julini, collaboratore di “Civico 20 News”.

Dopo queste considerazioni, non resta che augurare “buona lettura!”.

QUAND CHE... LE CA SARÀ A J’ERO DUVERTE

(Bordelli Torinesi ’d Massimo Centini ed. Il Punto-Piemonte in Bancarella)

La stòria a l’é ’d cole che miraco a fà stòrze ’l nas ai pì puritan, ma da già che al di d’ancheuj as na ved e as na conta ’d motobin pes minca di, alora a l’é mej vardé la còsa sota l’aspet pì giust e visadì col d’un fenòmeno social. Un fenòmeno ch’a toca col mësté che quaidun a l’ha definì ’l pì vej dël mond, ma ’dcò un mësté darera al qual a-i ero dë stòrie uman-e, ëd situassion nen vorsùe, ëd vite, ëd nòm, ëd face ch’a merito un pòch ëd rispet e d’atension e nen mach na condana sensa difèisa basandse su ’d criteri bërlichin.

Dovend dësvlupé n’arserca su na question ch’a rësguarda ’l comportament ëd j’òmo (coma sòrt ëd bestie bulicante a doe piòte) ant sò vive an società, chi mej che n’antropòlogh a podìa ocupess-ne? E donca vardé-sì coma che Massimo Centini, che antropòlogh al l’é për profession, a l’é butasse a sgaté an mes a n’argoment dël qual tanti a l’han ësgiaj a parlene: col dij ciabòt o casin o bordej o ca sarà e via fòrt, con na filonghera ’d definission ch’a fan tute a gara për nen dì esatament lòn ch’as fasìa lì andrinta, bele se peui a lo savìo tuti. Ipocrisìa? Vërgògna? Tëmma? Ciamela un pòch coma ch’av pias, ma lòn ch’a venta dì, sensa tanti pluch an sla lenga, a l’é che coj pòst-lì a son esistù dai temp pì antich e fium ëd paròle a son stàit versà sij papé për spieghene le motivassion, miraco për troveje na spiegassion o na giustificassion, sientìfica o moral ch’a sia, e nen mach për craseje d’un giudissi sensa pietà.

Për lòn ch’an toca pì da davsin, an cost pais fra j’Alp e ’l mar, a venta dì che a son ëstàit na presensa costanta e convivùa da generassion e generassion. Peui un bel di (o brut a sconda dj’idèje) la lej italian-a a l’ha decretane la mòrt ufissial, lassand tutun duverte le stra dla fantasìa ch’a giuta sèmper a rangesse. Da col moment lì, ai 20 dë stèmber dël 1958, le ca dël piasì o dla toleransa a son dventà proibìe e la senatris Angela Merlin a l’é cariasse ’l badò ’d dventé avosà për ël dissègn ëd lej ëd l’abolission. Apress tut a l’é dventà stòria e coma stòria a va considerà, con l’arserca ’nt ij temp andaré, con le documentassion e le testimonianse (e già përchè quaidun a sarà bin intraje nò?), con j’arserche sientìfiche, con le drolarìe e j’etimologìe dij nòm, con j’arferiment popolar e la leteratura.

Cost lìber a intra dosman ant cost argoment, për quaidun scabros, e a lo fà mach për lòn ch’as arferiss a Turin, bele se la temàtica general a val për tuti ij pais, duvertand l’uss an sla memòria tròp soens stërmà ’nt le cròte dla gena. L’argoment a ven donca tratà con l’anteresse dlë stòrich e con gnun-a morbosità, ësmonend a tanti l’ocasion ëd fé un viagèt a l’andarera ’nt la gioventù passà e chi lo sà... miraco forniend l’ocasion për bësbijé, sensa vnì tant ross an facia: «I son andaje ’dcò mi... ».

Michel dij Bonavé