Sottopongo ai Lettori di “Civico20News” - scusandomi per il ritardo - questo articolo dell’amico Bruno Vignetta, dedicato ai “giorni della merla”, considerati per tradizione i giorni più freddi dell’anno (m.j.).

Ij di dla merla a son, second la tradission, j’ùltim tre di ‘d gené: ël vinteneuv, ël tranta e ‘l trantun opura  j’ùltim doi di ‘d gené e ‘l prim di ‘d fërvé. Sèmper second la tradission a sarìo ij tre di pì frèid  ëd l’ann.

La legenda  dij tre  di dla merla a l’é motobin veja.

La pì conossùa a l’é cola ch’a parla ‘d na merla e dij sò merlòt, contà da generassion an tante part d’Italia, con le variassion e j’adatament locaj.

N’àutra, ‘dcò motobin famosa, a parla ‘d na merla dispetosa.

A venta andé motobin andaré, al temp che ij merlo a j’ero bianch.

- Prima conta

Tant temp fà, ël mèis ëd gené a l’era motobin frèid. La fiòca a l’avìa quatà  con un bianch tapiss tute le stra, ij camp e ij cuèrt ëd le cà e ‘l gel a fasìa  tribulé j’òm e j’animaj.

Na famija ‘d merlo a l’avìa trovà n’arpar dal frèid e da la fiòca sota la grondan-a ‘d na veja fnera. Ma ‘l gel a finìa mai e a l’era motobin òstich  trové da mangé.

Ël merlo a l’era ‘n pare premuros e ‘n compagn amoros. A volava da ‘l matin a la sèira sërcand ël mangé per sfamé soa famija e ‘ntant la merla a cudìa  sòj  merlòt com’a podìa. A fasìa sèmper  pì frèid. La merla a l’era giumai disperà për sòj cit. Anlora a l’ha spostà ël ni sota ‘n cuèrt avzin a ‘n fornel ch’a fumava e a mandava ‘n pòch ëd calor. Ant l’istess temp ël  merlo a l’é partì ancora na vira  për trové quaicòs da buté sota ‘l bech.

Tre di a l’é durà ël frèid pì fòrt, j’ùltim tre di ëd gené, e për tre di ël  merlo a l’é stàit via. Quand a l’é tornà, për n’àtim a l’ha  nen arconossù soa famija: la merla e ij cit a j’ero diventà tuti nèir  për ël fum dël fornel!

Ël prim di ‘d fërvé  ‘n sol spali a l’ha comensà a riscaodé l’ària e ij  merlo a son volà via  dal ni, ma j’osei  bianch a j’ero mach pì n’arcòrd: ëdcò  ‘l merlo pare, stasend a randa soa famija, a l’era diventà tut nèir për ël fum!

A l’é d’anlora ch’ij merlo a nasso tuti nèir.

- Seconda conta

Na merla con tante bele piume bianche  a l’era sempre maltratà da Gené,  un mèis frèid e scur, ch’a spetava mach che la merla a surtèissa dal ni  a sërché quaicòs da mangé për fé ancor pì frèid.

La merla a l’era stofiasse ‘d costa  përsecussion. A l’ha fàit tante proviste ch’a bastèisso për un mèis antregh e peui a l’é sarasse andrinta a sò ni e a l’é restà stërmà për tut ël mèis ëd Gené, ch’anlora a durava vinteut di. Quand a l’é rivà l’ùltim di dël mèis, la merla, ch’a chërdìa  d’avèj ambrojà ël pèrfid Gené, a l’é sautà fòra dal ni e a l’é butasse a  canté për  pijelo an gir.

Gené a l’é anrabiasse come ‘l diav e a l’ha ciamà tre di an préstit da fërvé. Quand a l’ha otnù lòn ch’a volìa, a l’ha mandà na tempesta ’d fiòca, ‘d vent, ëd gel , ëd pieuva.

Anlora la merla a l’é riparasse  ‘nt un fornel e lì a l’é restà bin stërmà spetand che la tormenta a finièissa.

Dòp tre di la tormenta a lé finìa e la merla a l’é seurtìa dal fornel  ma, për ël fum, sò bel piumage bianch a l’era diventà tut nèir.

Parèj a l’é restà për sèmper con le piume nèire e d’anlora tuti ij merlo a nasso con le piume  scure.

A-i son peui dle conte locaj ch’ a son diverse, doa ij  protagonista a son pì nen ij merlo ma a son doi giovo moros bin scarognà. I n’arcòrdo doe dle  tère dël Lodigian, an Lombardìa.

- Prima conta

Ant un invern ansì frèid da gelé l’eva dij  fium e dij lagh, un giovo,  an-namorà ‘d na fija motobin bela ch’a stasìa sl’àutra sponda dël lagh ëd sò pais , a l’ha traversà l’eva giassà  për andé a trové la morosa e sposela. Ma na trista sòrt a spetava ij doi moros.  Al ters di, dòp le nòsse, antant che jë spos a caminavo ansima l’eva giassà për arivé a soa neuva casòta, a l’improvista ‘n lastron a l’é s-ciapasse sota sòj pé e la novela sposa a l’é nijà ‘nt l’eva gelà. Sò nòm a l’era Merla.

- Seconda conta

 Na bela fija an-namorà,  për oten-e da pare e mare ‘l consens a marié sò  moross, a l’ha deurmì, ‘nt le frèide nèuit dël vinteneuv, dël tranta e  dël trantun ëd gené, dzora ‘l tèit ëd la cà del giovo, ël ters matin la pòvra fija a l’é stàita trovà  mòrta come na merla reidìa.

Lassand da part le conte, a smija che sta manera ’d dì a sia comensà da na facenda ‘d guèra. Parèj a scrivo  ël chièrich Sebastiano Paoli  ant ël  liber “Modi di dire toscani ricercati nelle loro origini” dël 1740  e ‘l canònich Antonio Barili ant ël lìber “Notizie storiche-patrie di Casalmaggiore”  dël 1812.

An sostansa “ij di dla merla” a ‘rcordërìo ij di dël 1510 quand l’Esèrcit Fransèis a l’ha podù travërsé ’l Pò, ch’a l’era tut giassà për ël grand frèid,  con tuta l’artijarìa ch’a contnìa  ‘dcò ‘n gròss canon ciamà la Merla.

A coj temp-là a l’era bastansa sòlit ciamé ij canon con ëd nòm dròlo come la Vipera, il Bufalo, il Diluvio, il Diavolo, il Terremoto, ecétera.

La tradission popolar a dis  che se ij di dla merla a son frèid, la prima a sarà tëbbia, al contrari se ij di a son càud, la prima a sarà ‘n ritard.

Bruno Vignetta

Allievo del corso “Storia e letteratura piemontese 2014-2015”

(Prof. G. Perrone)