Fonte: Piemontèis ancheuj

Un dij pì famos Santuari present an sël teritòri turinèis a l’é ’d sicur col dedicà a San Pancras, ant j’anviron ëd Pianëssa, ch’a l’é frequentà për ij podèj ëd varigion dël Sant.

La tradission popolar a conta che ai 12 ëd magg dël 1450 un campagnin ciamà Andrea Casella, mentre ch’a mëssonava ’l gran, a l’avìa strompà ’d net la gamba a soa fomna rivà sël pòst për arfissielo. Soe orassion a San Pancras a l’avìo produvù l’efet sperà e l’art a l’era tacasse a sò pòst an manera tal che ’l campagnin a l’avìa fàit ël vot ëd tiré su un pilon. A l’avìa tutun nen mantnù fé a soa promëssa e parèj la fomna, n’ann apress, a l’era stàita ciapà da un dolor pì che fòrt e la gamba a l’era tajasse ’d colp. Ël Casella a l’avìa arfàit ël vot, costa vòlta rispetà, e la fomna a l’era salvasse.

Dantorn al pilon dël Quatsent a l’era peui stàita costruìa na capela.

Në scond miràcol a l’era capità ai 12 ëd magg dël 1562 e a l’era stàit arcordà da un gròss quàder votiv.

Ant ël 1640 ël marchèis ëd Pianëssa, Carlo Emanuele Simiana, a l’avìa ciamà a l’Arsivësco ’d Turin ël përmess ëd costrùe sël pòst un convent për ij frà Agostinian Dëscàuss ëd la cesa ’d San Carlo ëd Turin. Ij travaj a l’avìo podù anandiesse ’nt ël 1647 e ’l marchèis a l’avìa cudì ’dcò la costrussion d’un Santuari sël leu andoa, an séguit al miràcol dël 1450, a l’era prima stàit fàit un pilon e peui na cesa con tacà ’l camposant. Ël Santuari, ch’a peul esse euvra dl’architet Lanfranchi, a l’era stàit finì na desen-a d’ani apress e ’l convent completà vers la metà dël ’700. Ël marchèis a l’avìa ’dcò otnù, ant l’agost dël 1657, dal cardinal vicari ’d Roma, n’arlichia dël Sant visadì un tòch ëd l’òss ëd l’avanti dël brass.

Ant ël 1771, ant l’ocasion d’un restàur important dël Santuari, ij Pare Agostinian a l’avìo fondà la Confrerìa dla Madòna dla sentura e a l’avìo spantià la devossion a costa Madòna, për la qual a l’avìo ’dcò tirà su n’autar ant ël Santuari, completà peui da na statua an bòsch andorà.

Le sopression sota Napoleon a l’avìo colpì ’dcò cost convent che ant ël 1801, butà fòra j’Agostinian, a l’era stàit vendù a ’d privà.

Stanta ani apress dij bonapartista ’l convent a vnisìa torna afidà a na congregassion religiosa, ij Passionista ’nt ël 1885, che peui a l’avrìo tirà su ’l cioché. Ant ël 1920, su proget ëd l’architet Lorenzo Basso, a l’era ancaminasse la costrussion dij pòrti, dë ’dnans al Santuari, për eufre arpar ai pelegrin. Ij pòrti a formo un quadrilàter ëd 50 méter ëd lato, con 44 arcade gòtiche su ’d colòne an pera.

Ant l’avril dël 1937, sèmper për euvra dël Basso, a j’ero stàit anandià ij travaj ëd costrussion ëd la neuva capela con l’autar ëd l’Aparission ch’a guernava la frësca dël «Pilon Casella», ch’a arcòrda ’l miràcol dël 1450. Ant ël 1939 a j’ero stàite inaugurà la cripta, ch’a cheuj pì che vintesinchmila ex-vot, e la capela. Ai 2 ëd magg dël 1949, demolì ’l vej Santuari, a l’avìa avù inissi l’edificassion ëd col atual an stil gòtich a la toscan-a, su proget ëd l’architet Amedeo Bordoni.

San Pancras (Sinnada/Frigia, 289 – Roma, 12 magg 304) a l’era un giovo cristian martirisà con mach quatòrdes ani, an sla via Aurelia, ant j’anviron ëd Roma, durant le përsecussion vorsùe da l’imperator Diocleziano. Soens a ven rapresentà coma un soldà che a ten ant la man drita la palma dël martiri e an cola mancin-a la spa con la qual a l’avìo tajaje la testa. Da già ch’a l’era stàit martirisà motobin giovo, as peul nen afermesse ch’a fussa un militar, për sòn a l’é mej pensé che la vestimenta e la pòsa coma un combatent, a sio motivà da l’etimologìa ’d sò nòm che an grech a veul dì «lotador», ch’a farìa arferiment a la lòta da chiel combatùa për testimonié la fé cristian-a.

An tuti ij cas a venta nen confonde ’l giovo màrtir venerà a Pianëssa con n’àutr Sant con ël midem nòm ch’a l’é ’dcò venerà an Piemont e che, ant la granda pitura dël Santuari ’d Castelmagn (CN) a l’é rafigurà ansema ai Sant Morissi, Costans, Pons, Magn, Ciafré e Dalmass tuti vestì da militar, e ch’a son considerà ’d soldà ch’a fasìo part ëd la mìtica Legion Tebea.

Ant la tradission popolar, San Pancras a l’é un dij Sant ciamà «ëd giassa» con San Servas, San Mamert ëd Vienne e San Bonifas da Tarso.

L’espression «Sant ëd giassa» o «Sant ëd l’ùltima giassa» o «Sant ëd l’ùltim frèid» a fà arferiment, ant la tradission popolar, a n’anomalìa dël clima (an particolar a un brusch bassesse dle temperadure, anans ëd l’ariv ëd la bela stagion) che, scond d’antiche osservassion dij campagnin e ’dcò scond dë studi sientìfich atuaj, a dovrìa verifichesse ’nt l’Euròpa sénter-setentrional an corispondensa dla sman-a ch’a fà ses da l’equinòssi dla Prima e, con pì granda precision, ant ij di 11, 12, 13 e 14 ëd magg, dedicà an ordin a San Mamert, San Pancras, San Servas e San Bonifas.

A cost fenòmeno a son stàite dàite ’dcò quàich ëspiegassion sientìfiche: a sarìa dovù a në «scontr» anticiclònich, opura al fonde dij giassé an montagna.

Le date d’inissi e fin dël fenòmeno a cambio da zòna a zòna: «ij Sant ëd giassa» a ven-o an efet indicà normalment ant ël nùmer ëd tre, considerand mach l’11, ij 12 e ij 13 opura ij 12, ij 13 e ij 14 magg; a coste date as peul ëdcò giontesse, a sconda dle zòne (specialment an Germania meridional, an Ësvissera e Ongherìa), ëdcò ij 15 ëd magg, di dedicà a Santa Sofia ’d Roma, ch’a l’é ciamà an alman «die kalte Sophie» (la frèida Sofia). An Italia as considero ’d sòlit ij 12, ij 13 e ij 14 e quàich vira ij 11 ëd magg.

Ël fenòmeno, coma tanti d’àutri fenòmeni meteorològich arferì da la coltura popolar, a smija ch’a l’avèissa dzortut un sò valor anans ëd l’arforma dël calendari giulian, vorsùa da Papa Gregori XIII ch’a l’avìa eliminà 10 di an manera ch’a l’era passasse dai 4 ai 15 d’otóber 1582. Le giornà ’d giassa, anans ëd l’arforma, a j’ero donca anticipà al 1-5 ëd magg (o 2-4).

Malgré sòn, ël fenòmeno dij «Sant ëd giassa» a l’é anreisà ’nt la coltura ’d vàire pais, an manera special an coj con la fé luteran-a dël Nòrd Euròpa, andoa che l’arforma gregorian-a a l’era intrà an vigor mach ant ël ’700, dasend orìgin a un nùmer bondos ëd proverbi.

Ij proverbi italian a parlo nen diretament dij «Sant ëd giassa», ma a n’arcòrdo mach j’anomalìe atmosferiche dël mèis: Maggio, per quanto bello, di ghiaccio ne ha in serbo sempre un granello; L’inverno a metà maggio riprende breve ingaggio (magg, për tant ch’a sia bel, ëd giassa a na guerna sèmper na gran-a; L’invern a metà magg a arpija un curt angagg). An Piemont as dis: Metà magg, coa dl’invern. Ma ’nt ël Vénet a së specifica: Pancrazio, Servazio e Bonifazio inverno dei Cavalieri (Pancras, Servas e Bonifas invern dij cavajer).

Ij Sant dij 12, 13, 14 magg a son arcordà ’dcò an Olanda: Pancraas, Servaas en Bonifaas, geven ijs en vorst helaas (Pancras, Servas e Bonifas a dan giassa e frèid, belavans) e an Germania: Pankraz, Servaz, Bonifaz machen erst dem Sommer Platz (mach Pancras, Servas e Bonifas a fan pòst a l’istà) andoa però a-i é n’àutr proverbi ch’a nòmina ’dcò Santa Sofìa: Vor Bonifaz kein Sommer, nach der Sophie kein Frost (anans ëd San Bonifas a-i é nen l’istà; dòp ëd Santa Sofìa a-i é nen frèid).

Ij proverbi fransèis a arcòrdo nopà ij Sant dij di 11/12/13 ëd magg: Sont bien nommées les Saint de glace, Mamert, Servais et Pancrace (a son ciamà dël giust ij «Sant ëd la giassa» Mamert, Servas e Pancras); Saint-Mamert, Saint-Servais, Saint-Pancrace, de leur passage laissent souvent trace (San Mamert, San Servas, San Pancras, ëd sò passagi a lasso soens trassa). An Croassia costi Sant a son ciamà «ledeni sveci»; an Inghiltèra «Ice Saints» o «Frost Saints»; për j’alman a son «Eisheiligen» opura «Eismänner» o «gestrenge Herren» o ancora «drei gestrenge»; an Olanda a dvento «Ijsheiligen»; an Ongherìa «Fagyosszentek»; an Ëspagna, con na frisa ’d bonimor, a son ciamà «Los Santos de las mutandas de lanas» e an Svessia «Järnnätter». Dzorpì le giornà frèide ’d metà magg a son ciamà con ël termo «magg fransèis».

(N.d.R.) La Cesa a l’ha pensà bin d’afidé a costi quatr Sant così specialista la protession dij frigo e dij congelador, as sà pa mai ch’a peussa ven-e a taj.

Santacros ëd Civass