Fonte: “Piemontèis ancheuj”

An colaborassion con la Diòcesi d’Ivrèja e la Comun-a ’d Montanar a l’é organisasse për la prima vira, ant la Paròchia ’d Santa Maria Assunta ’d Montanar, na mostra antològica dël pitor Andrea Ponchia [2013].

A j’ero vàire ani ch’as parlava ’d comemoré cost brav pitor ch’a l’avìa passà tuta la vita a Montanar, andoa ch’a l’avìa la ca e lë studi. Costa mostra as fonda an sij quàder lassà an ardità al vëscovà d’Ivrèja dal fieul ëd l’artista, don Gioann Ponchia, ch’a l’era ’dcò stàit parco a Seto Viton.

Chiel a l’era nassù për combinassion a Chiasso (an Svissera) ant ël 1876 përchè ’l pare, ch’a travajava al trafor dël Gotard, a l’avìa marià na giovo ëd cole bande, Maria Ròsa, fija d’un veterinari svìsser.

Finì ij travaj dël trafor, ël cit Andrea con ij sò a së stabilisso a Montanar andoa che ij Ponchia a l’avìo na casòta. Bin prest a Andrea a l’era nassuje na seur e la cobia giovo a l’avìa lassà la ca ’d famija e a l’avìa fità, con gròsse dificoltà, doe stansiëtte che ’l pare d’Andrea, Giusèp, a l’avìa aredà costruend ij mòbij da sol, përchè a l’avìa amprendù a fé ’l minusié, e a l’avìa catà un paireul e na pèila dovrà da ’n magnin, ch’a l’avìa pagà a rate.

Ant ël mentre a j’ero nassù d’àutri doi cit. Ël pare dël cit Andrea a travajava minca tant e la mare as rangiava ’nt ëcà con ëd travaj da sartòira. A durmìo tuti su un matarass ëd fojass ëd melia. A na bela mira ’l pare d’Andrea a l’era vnuit malavi, a l’avìa pì nen podù travajé e la famija a vivìa con j’elemòsine dël prevòst.

Belavans Giusèp Ponchia, ël pare d’Andrea, a l’età ’d 46 ani, ant ël 1886 a muirìa. Andrea a l’era ël prim nà e a l’avìa des ani.

Costa pcita e pòvra famija d’invern, për fé economìa an sël bòsch, a së scaudava ’nt la stala dj’avzin ansema tante d’àutre përson-e ch’a l’ero ant le mideme condission. Pròpi an cola stala a l’era anandiasse la granda amicissia fra ’l cit Andrea, futur pitor, e ’l giovo Giovanni Cena, futur poeta e scritor. La miseria a l’avìa unì costi doi artista ch’a l’han lassà na trassa creusa e importanta ant l’art e ’nt la leteratura.

Ël cit Andrea a l’avìa ancaminà a frequenté la scòla elementar, ma durant ël quart ann a l’avìa abandonà jë studi për andé a travajé coma garson da murador, coma bicc; a l’avìa mach dódes ani. A dissèt ani Andrea a l’avìa lassà ’l travaj da murador për andé a rusché a Turin ant un’imprèisa ’d decorassion e an sità a l’avìa ’dcò trovà na sofiëtta për ësteje andrinta.

Turin, për Andrea Ponchia, a vorìa dì avèj d’oportunità; an efet a l’era iscrivusse a le scòle sèiran-e, ai cors ëd dissègn, andoa ch’a l’avìa dimostrà d’esse motobin portà, e ai cors ëd lenga italian-a e fransèisa otenend ëd bon arzultà e arseivend ëdcò ’d premi. Al temp midem a l’era iscrivusse a na scòla festiva dij cors ëd dissègn ëd la figura, arportand ëdcò ambelelì ’d mension d’onor.

Tutun ël seugn d’Andrea a l’era col d’iscrivse a l’Academia Albertin-a dle bele Art; contut për ëstudié a l’Academia a ventava esse present a le lession tuti ij di.

Për giuté Andrea a studié con tranquilità sò frel pì cit, Gioann, ch’a l’era da garson ant na panaterìa a Montanar, a l’avìa lassà sò travaj e a l’era trasferisse a Turin ant la sofia dël frel e, con sò modest stipendi da murador, a provëdìa a giuté Andrea ’nt jë studi mentre che la mare, na vira a la sman-a, a andasìa a Turin për porté ’d ròba da mangé ai fieuj, mentre che la seur d’Andrea, ch’a fasìa la camisera, a provëdìa a ten-e an ordin la lingerìa e le vestimente dij frej.

Finalment ël seugn a l’era dventà realtà e ai 14 dzèmber dël 1896, Andrea Ponchia, con vint ani, a l’avìa montà su lë scalon ëd l’Academia Albertin-a dle bele Art ëd Turin e a l’era iscrivusse al cors inferior ëd Pitura.

Ant j’ani dë studi a l’avìa arseivù vàire arconossiment, midaje e premi an sòld. Ij sò magìster a j’ero stàit Pier Celestino Gilardi, Giacomo Grosso, Paolo Gaidano e Andrea Marchisio.

Finì jë studi Andrea Ponchia a l’era tornà a Montanar e lì a l’avìa anandià cola cariera ëd pitor ëd ritrat e d’euvre religiose ch’a l’avrìa rendulo famos. A l’avìa ’dcò ancaminà a vagné quàich sòld. Le miserie dla vita a j’ero giumai lògne e ’l giovo pitor a l’avìa ancaminà a espon-e soe prime euvre a la Promotris ëd Turin e antant a-j commissionavo ij prim ritrat, vàire parco a lo ciamavo për ëd frësche e pale d’autar.

Ant soa vita Ponchia a l’avìa fàit pì che dosent ritrat, sessantequatr frësche e bondose pale d’autar.

Soe euvre as treuvo ’nt ël Dòm d’Ivrèja, ant la cesa ’d Parela, a Donnaz, ant la cesa ’d Caluso, a Castagné d’Alba e ’nt la cesa dla paròchia dël Cotolengo a Turin.

Tra ij sò ritrat pì avosà i arcordoma coj dël Vësco d’Osta, d’Ivrèja e dj’anvode dël Senator Giovanni Agnelli.

A l’avìa dedicà tuta soa esistensa a la pitura e a l’avìa lassà costa vita sla tèra ’nt ël 1956. Ël Papa Pio XII a l’avìa insignilo coma Cavajer ëd l’ordin ëd San Silvestr për ij sò mérit.

Andrea Ponchia ’nt soa pitura religiosa an lassa un messagi ’d còse sempie e d’un candor ch’as fondo ’nt na poesìa devossional.