Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Ai 14 ëd mars [2012], ant ij locaj ëd la Biblioteca dël Consèj Regional dël Piemont, a l’é inaugurasse na bela mostra sla stòria dij tirabosson, cudìa da Armando e Mariangela Cecconi, ch’a son ëdcò j’autor dël catàlogh e padron ëd la colession da la qual a rivo ij tòch esponù.

Ël tirabosson a l’ha ancaminà a esiste quand l’òm a l’ha capì che për guerné e fé ven-e vej ël vin a servìo ’d recipient pì pcit rispet ai botaj e a le tin-e.

Ant ël sécol XVI a l’era anandiasse l’usagi dël véder e a j’ero fabbricasse ’d bote an véder sofià, soens ëd color ëscur e con capacità ch’a smijavo a cole d’ancheuj. Për stopé le bote as dovravo, dzorpì che tòch ëd bòsch, dë stopon fàit con la nata, la scòrsa ’d na sòrt ëd rol già conossùa da sécoj për soa proprietà d’esse elàstica e nen përmeàbil.

Ël nòm piemontèis, nata, a l’é pròpi ’l midem sia për ël material che për lë stopon destinà al vin.

An prinsipi jë stopon a j’ero curt e a forma ’d còno për podèjje dovré con comodità dovrand mach le man; tutun, quand ch’a j’ero verificasse ij prim cas dë stopon blocà ’nt ël còl ëd le bote, a l’era proponesse ’l problema ’d coma gaveje.

Ij tentativ a vnisìo fàit con ëd solussion ëd fortun-a: fer, filfer, cròch e fin-a ij rancabalòtole dovrà për liberé ij fusij stop. Tutun a l’era pròpi ël gava-balòtole a esse col ch’a dasìa j’arsultà pì bon, bele s’a l’era nen nassù për costa incombensa.

Quaidun, con la ment aùssa, a l’avìa modificà cost angign e da lòn a l’era nassuje ’l prim tirabosson che, con ël temp e l’esperiensa murà, a sarìa përfessionasse fin-a a rivé a la forma atual.

Ant ël sécol XVI an Inghiltèra a l’era anandiasse la produssion dij tirabosson e da lì a sarìa peui spantiasse an tuta l’Euròpa. A smija dròlo che ’l tirabosson a sia stàit fabricà prima ’nt na nassion ch’a l’avìa nen daspërchila ’d vin, ma ’l motiv a l’é d’ordin pràtich da già che j’inglèis, e ’dcò j’àutre nassion ch’a importavo ’l vin, a l’avìo dabzògn ëd guernelo e donca a lo butavo ’nt le bote stope.

An Italia ’l tirabosson a sarìa peui spantiasse vers la metà dël sécol XVII e apress a sarìa dventà assè popolar a la mira che fin-a ’l Goldoni a na parla an doe ëd soe comedie.

Con ël grand sucess dël buté an guerna ’l vin ant le bote stopà con le nate, ël tirabosson a intra ’nt la dotassion ëd tante ca. Dal sécol XVIII la fabricassion ëd cost ëstrument a së slargherà a tut ël mond con na gròssa varietà ’d forme e ’d materiaj. Ël prim brevèt a l’é stàit inglèis ant ël 1795, ma a col a son ëvnuine apress motobin d’àutri.

Ant ël sécol XIX, con lë spantiament ëd j’industrie, as costruisso ’d tirabosson con ëd mecanism pien ëd fantasìa an manera da rende sèmper meno fatigosa l’operassion ëd dë-stopé le bote.

An Italia, ant ël cors dij sécoj XIX e XX, as ved na bondosa produssion ëd tirabosson e ’dcò an Piemont a ven-o registrà d’artisan già un pòch industriaj: Pietro Stella d’Òmegna, Brevetti Vogliotti ’d Turin e tanti d’àutri artisan meno conossù.

Con ël temp a ven-o fòra ëd colessionista e ’d museo dij tirabosson, apress a vniran fin-a scrit ëd lìber su cost argoment con tant d’ilustrassion e ’d document ëstòrich. Për fortì coste atività a nassrà ’dcò l’Associazione Italiana Collezionisti di Cavatappi, che a conta apopré na quaranten-a d’iscrit.

Ël tirabosson, ch’a l’é n’asi d’usagi comun, a l’é ëdcò dventà, con ël passé dj’ani, ël soget për dë studi particolare già sij prinsipi mecànich ch’a lo carateriso, bele ch’a resta sèmper n’oget d’usagi ’d tuti ij di; a l’é tutun na bela invension, sempia e popolar ch’a l’ha an comun, an quasi tute soe forme bariolà, l’utilisassion dël prinsipi dla vis.

A mè pais (ch’a l’é da sèmper tèra da vin), quand ch’i j’ero masnà, ij pì vej, coj ch’a beivìo ’d vin con finagi curativ për qualsëssìa mal, a disìo parèj: «Ògni bota dëstopà a l’é n’ànima che dal Purgateuri a monta su an Paradis! A venta esse dij Benefator!».