Sottopongo ai Lettori di “Civico20News” questo secondo articolo dell’amico Bruno Vignetta, allievo del corso di “Storia e letteratura piemontese 2014-2015”, tenuto dal Prof. Giuseppe Perrone (m.j.)

Amedeo VI a l’é nassù ‘l 4 ëd gené dël 1334 a “Chambery” dal cont Aimon ëd Savòia, ciamà ël Pacìfich, e da Violante Paleòloga (conossùa dcò come Iolanda ‘d Monfrà).

Ant ël 1343, quand a l’avìa mach 9 ani e soa mama a l’era già mòrta l’ann prima, Amedeo VI a suced al pare, che ant ël testament a l’avìa nominà come tutor doi sò cusin : Ludovic II ëd Savòia-Vàud e Amedeo III cont ëd Ginevra, giutà da ‘n Consej fin-a a quand a fussa fòra ëd tùa, ch’a coj temp là a corispondia a l’età ‘d 14 ani.

Già da giovnòt, Amedeo VI a dimostra soa inclinassion al mësté dël soldà.

An efét a pija part sovens ai tornei, na mòda portà ant l’Ocident da j’Arabi dl’Andalusìa. An costi tornei ël Cont a ‘s vest ëd verd.

A col temp là ‘l color verd a l’era considerà ‘n fòrt protetor da le maladìe e dal maleur. A conto che la prima vira che ‘l Cont ëd Savòia a l’é presentasse con ij color verd a sia stàit ant ël 1353 [sono indicati anche anni diversi, 1348, 1356, 1360, n.d.r.]a “Bourg en Bresse”, a ‘n torneo ‘d tre dì con d’ àutri 12 cavajer giovo. Ël Cont e tuti ij cavajer a l’avìo le vestimenta vërde, le dame a j’ero vestìe con dla seda vërda, ‘dcò i cavaj a l’avìo le bardature ‘d color verd. Për tuta soa vita ël Cont a l’é stàit fidel a sò color për le vestimenta, ij finiment dij cavaj, le tapisserìe dle stànsie, le tende da camp, le tende ch’a quatavo ij bastiment ch’a l’ha dòvrà ant la Crosià dël 1366.

A l’inissi a l’era ‘n vëzzo ma peui a l’é dventà na manera për esse arconossù sùbit da tuti.

Smalissià, intraprendent, s-ciancacotin e religios, Amedeo VI a l’é stàit un përsonagi ëd prima grandëssa ant ij sò temp e a l’ha tënù sèmper bin separà jë svagh da le pràtiche religiose. Chiel a ’ndasìa a cassa, a giugava d’arsigh e a jë scach, a Cort a volìa la presensa ‘d cantastòrie, ‘d ciarlatan e ‘d torototela e a l’avìa tante aventure amorose con le bele madamin. Ma a rispetava ël digiun dël vënner e dël saba, l’astension da la carn e dal pèss al mèrcol, ògni vënner sant a lavava ij pé a dódes pòver; a dasìa disné a vint pòver na vira al mèis. A fasìa dle dure penitense, sovens a fasìa dij longh pelegrìnagi, a dasìa ëd cadò motobin car ai monio.

Ant ël 1350 la sorela Bianca a ‘s mària con Galeass II Viscònti.

Për ij festegiament a ven organisà ‘n torneo bel bel. Ij cavajer as ciamo Cavajer dël Cign Nèir e sj’armadure e sle vestimenta a l’han disegnà ‘n cign nèir con le piòte e ‘l bech ross. Ant l’ocasion ël Cont Verd a fonda l'Órdin dël Cign Nèir, na congregassion ch’a ‘mpegnava ij sòcio a nen fesse guèra. Ant ël 1362 cost Órdin a dventrà l'Órdin dël Colar che pì che n'Órdin ver e pròpi a l’era ‘n grup ëd cavajer ch’as ciamavo “frej ò compagn” e a j’ero nen pì che quìndess. Carlo II ël Brav, ant ël 1518, a l’ha giunta-je, tra ij grop dël colar che ij Cavajer as butavo, l'imàgin ëd la Madòna Nonsià e a la vosù cambie-je ël nòm e ciamelo Órdin dla Nonsià, portand ël numer dij Cavajer a vint. A l’é sèmper stàit un Órdin bin prëstigios fin-a a la fin ëd la Monarchìa ‘nt ël 1946.

Adess i passo a parlé ‘n pòch dj’aveniment stòrich.

Apress chèich ann ëd tratative con l’Inghiltera e ‘d question con la Fransa, a ven firmà n’intèisa (Acòrd dël 5 ëd gené 1355) fra Amedeo VI e ‘l rè ‘d Fransa Gioann II ël Brav e sò fieul Carlo, duca ëd Normandìa e Delfin ëd Fransa, e parèj a ven butà fin a tute le discussion. Ël rè ‘d Fransa, già ampegnà ant la guèra con l’Inghiltera – guèra ch’a passerà a la stòria col nòm Guèra dij Sent Ani – a l’ha car ëd fé n’acòrdi con ël Cont Verd për podèj ocupesse dle mnasse inglèise.

Con l’acòrd a son definìe tute le question dij confin. Amedeo a s’ampegna an pì a giuté ël rè ‘d Fransa ant la guèra contra l’Inghiltera, a nen marié Gioàna ‘d Borgògna, - già sòa morosa fin dal 1347 - e a marié a sò pòst Bòna, n’àutra fija dël duca Pietro I ëd Borbon e dla prinsipëssa Isabela ‘d “Valois”. Gioàna a mària ‘l delfin Carlo ch’a dventrà ‘l rè ‘d Fransa.

Ël mariagi tra Amedeo VI e Bòna ‘d Borgògna a ven selebrà ant l’istess ann, ël 1355. La bon-a sòrt a ten Amedeo distant da la bataja ‘d “Poitiers” dël 1356, andoa ij Fransèis a son batù da j’inglèis, ël rè Gioann II a ven fàit përzoné e ‘l Delfin Carlo V a riess a salvesse për miràcol.

Dal 1356 un longh contrast ampegna Amedeo VI contra sò cusin Giaco ‘d Savòia-Acàia, sgnor ëd Pinareul e ‘d Turin che, seguitand la polìtica dël pare Filip, a rivèndica ij dirit ëd bate la moneda, ‘d nominé ij notar, d’impon-e ij pedagi, sensa rispeté l’autorità dël Cont ëd Savòia. A ven dichiarà traditor e fàit përzoné. Ant ël 1361 Giaco a rinunsia a soe ambission, a consent ëd giuré d’esse fedel, a sborsa ‘n gròss riscat e an cambi a oten la nòmina a Sgnor dël Piemont, ma sota ‘l contròl dij Savòia.

Dal moment che Giaco a l’era restà vido, ant ël 1362 Amedeo VI a-j fa marié na dòna ‘d soa fiusa, Margherita ëd “ Beaujeu”, ch’a l’ha trant’ani ‘d mèno.

An coj medésim ani Amedeo a sërca ‘d risòlve ‘dcò le question con jë Sgnor ëd Salùsse sensa oten-e dij risultà eclatant ansi, a la fin, la situassion a dventa ancor pì anghërbojà.

Dij vej tratà fëodaj a l’avìo già, ant ël sécol prima, gropà coj Sgnor ai Cont ëd Savòia. Sarà an mes a jë Stat Savojard e pressà a ponent dal “Dofenà”, parèj a l’é ciamà ël “Delfinato” an “arpitan” e a l’é come di la Fransa, ij Marchèis ëd Salusse, për difende l’indipendensa, a son pogiasse ‘n pòch a un e ‘n pòch a l’àutr e parèj a l’han vagnà quaicòsa da tuti ij doi contendent.

Sèmper an coj medèsim ani ij Turch a ven-o anans ant ij Pais Balcan vers l’Euròpa. L’Ongherìa a l’é la sola ch’a s’anchieta. Quand ël Sultan a mnassa Costantinòpoli, l’imperador bisantin Gioann V Paleòlogo, fieul d’Anna ‘d Savòia e da son parent dël Cont Verd, a ciama l’agiut ëd l’Euròpa e dël Papa. Urban V, anciarmà da l’idea ‘d podèj buté ansema la Gèsia Ortodòssa e la Gèsia Latina, a sërca ‘d convince jë Sgnor dël Continent a combate për la càusa religiosa.

A decido ‘d pijé part a la Crosià mach Gioann II rè ‘d Fransa, lë Sgnor ëd Cipro Pietro ‘d Lusignan e ‘l Cont Vert. Ma ij pian a son bolversà da la mòrt dël rè fransèis e da la dësfàita dlë Sgnor ëd Cipro.

Ël Cont Verd a decid ‘d parte l’istess. A pija an nolegg a soe spèise ij bastiment venessian. Il re d’Ongherìa – Luìs I ël Grand – a sarìa calà giù dal Danùbio për pressé j’infedej da setentrion. Nel 1366 Amedeo VI, con diverse assion bin coragiose a riconquista Galìpoli, ij Dardanej e le rive dël Mar Nèir, a lìbera Gioann V Paleòlogo ch’a l’era stàit pijà përzoné dai Bùlgar.

L’ann dòp l’imperador a ven dnans ël Papa për arneghé soa religion – coma a j’ero j’acòrdi con ël Cont Verd – ma mach a tìtol përsonal e nen ëdcò për sò pòpol, ch’a volìa nen savejne ‘d rinunsié a soa fé.

Tuti costi event a fan chërse ancora ‘d pì ‘l presrtigi d’Amedeo. Dal Papa a arsèjv dj’elògi e dj’onor.

Contut, dòp quàiche ann,  për difende j’anteressi dla famija, a dev combate ëdcò contra ij Viscont ‘d Milan ch’a mnaso d’ocupé ‘l Monfrà. Nominà Comandant màssim ëd la Lega, andoa andrinta a-i son ëdcò ‘l Papa e l’Imperador Carlo IV, ël Cont Verd a oten un bon nùmer ëd vitòrie contra Galeass Viscont.

An coj ani a fà d’aleanse vantagiose, a consòlida sò prestigi e soj teniment e a dventa padron ëd Biela, ‘d Coni e ‘d Santià, con d’assion diplomàtiche e militar a consòlida ij confin e a ‘ngrandiss soa giurisdission da “Chillon” a Ginevra, da Aosta e Ivrea a Turin, da la val ëd Susa a la Tarantàsia e a la Moriàn-a. Sota sò govern ël Piemont a conòss dj’ani dë splendor e d’abondansa, mai vist prima, fin-a dai temp d’Arduin d’Ivrea.

Sò ultim gest a l’é na spedission ant l’Itàlia meridional, come aleà ‘d Ludovich d’Angiò për la conquista dël Regn ëd Nàpoli ma ‘l prim ëd mars dël 1383, a San Steo dël Molise, ‘l Cont Verd a meuir për n’epidemìa ‘d pest ch’a l’ha ciapà ij sò soldà. Ël sò còrp ampajà a l’é portà për mar da Possòli a Savon-a për esse butà ant la tomba ‘d famija a “Hautecombe”.

Amedeo VI a l’é stàit sensa dùbit un përsonagi motobin amportant anche për soa esperiensa come òmo ‘d lege.

A l’ha istituì l’assistensa giudissiàira a “ gràtis” për la pòvra gent, a l’ha fàìt chité ‘l crudèl costùm dël duèl giudissiàri, a la sostënù l’egualiansa ‘d tuti dnans la lege quala ch’a fussa soa religion e sò patrimoni, a l’ha mantë-nù ‘n comportament ferm con la Gèisa. An efét, anche se a l’era motoben religios e costrutòr ëd convent, a l’é mai piegasse a soe pretèise, quand a j’ero an discussion ij dirit dij Prinsi, sostënù con fermëssa da la sposa Bòna, na dòna anteligenta, stimà për ël corage e la sapiensa e che ‘l Cont a-j vorìa tant bin.

A Amedeo VI a l’é suceduie ‘l fieul Amedeo VII ciamà ‘l Cont Ross.

 Bruno Vignetta

Allievo del corso “Storia e letteratura piemontese 2014-2015”

(Prof. G. Perrone)