Fonte: “Piemontèis ancheuj”

A l’é inaugurasse ai 6 ëd mars [2013], ant ij locaj ëd la Biblioteca dla region Piemont, na mostra motobin anteressanta dal tìtol: «Il Piemonte sul mare dal medio Evo a oggi». Visadì la Marin-a Sabàuda e Sarda (1260-1861) e ’l contribù a la marinerìa italian-a da l’Unità d’Italia fin-a a ancheuj.

Costa mostra a l’é cudìa dal prof. Pierangelo Manuele, pressident dël Museo Cìvich Naval ëd Carmagnòla. Ël material ch’a l’é esponù a proven dal Museo Cìvich Naval ëd Carmagnòla, da l’Associassion Nassional Marinar d’Italia e da ’d colessionista privà ch’a l’ha prëstà ’d sò repert.

La mostra a veul conté, ant un përcors a travers dij sécoj, la stòria dël Piemont sël mar da quand che ij Savòja a l’avìo finalment podù avèj në sboch sël mar ant ël 1388 con la contea ’d Nissa dël mar; da col ann lì le nav sabàude a l’han përcorù ij mar angagià a dësfende ij comersi e le rivere da j’assàut dij ladron dël mar.

Ant ël përcors ëd la mostra as treuvo ’dcò ’d document an sle tre galere piemontèisa ch’a l’han partessipà a la bataja ’d Lepanto, al comand dël cont Andrea Provan-a ’d Leynì.

Con lë spantiament dij Savòja vers Oneglia prima e peui con ël possess ëd la Sardegna, dal 1720 coma conseguensa dël tratà d’Utrecht dël 1713 e la fin ëd la guèra ’d sucession austriaca, a l’era ’dcò giontasse ’l progress ant la navigassion sij mar con la sostitussion ëd le galere possà dai rem con le nav possà da le veladure.

La stòria a va anans passand an mes al period ëd Napoleon Bonaparte quand che ij Savòja a j’ero arfugiasse an Sardegna dësfendù da na pcita flòta al comand ëd Giorgio Andrea Des Geneys, amiraj originari ’d Cimon, an Val ëd Susa, donca n’òm ëd le montagne ch’a l’avìa trovà sò angagg sij mar e ch’as peul consideresse coma ’l ver fondator ëd la Marin-a piemontèisa.

As peul vëdde l’imàgin ëd la prima nav a vapor e cole dle nav pì moderne, con propulsion a élica, ch’a l’avìo ancaminà a fé part ëd la flòta mersì a l’interessament dël cont Camilo Benso ’d Cavour, quand che chiel a l’era stàit ministr ëd la Marin-a.

Cola dla marinerìa piemontèisa a l’é na longa stòria ch’a cor travers dle Guère d’Indipendensa për rivé fin-a a j’aveniment ëd la Sconda Guèra Mondial e ch’a continua fin-a al di d’ancheuj.

Për avèj na vision completa ’d costa stòria pì che bela, sertìa ’dcò ’d tanti episòdi d’eròism e ’d valor ëstrasordinari, a l’è necessari fërmesse con atension a vardé la mostra andoa che le bandiere stòriche, ij lìber, ij modlin, ij document, ij quàder, le frësche, le divise, j’ilustrassion, ij ritrat e le fòto dj’òmini dël mar a conto j’aveniment glorios ëd la Marin-a piemontèisa.

An mes a j’arcòrd ëd le përson-e a peulo nen manché ’dcò na part ëd coj ëstrument sientìfich (coma ch’a peulo esse ij canuciaj, le bùssole, ij sestant e j’àutri atrass ch’a servìo për la navigassion) ch’a l’han contribuì a la sicurëssa e ai moviment sicur ëd j’òmini dël mar.

Tratand-se ’n n’argoment dont as parla ’d vicende militar a peulo nen manché j’arcòrd ëd coj ch’a l’han përdù soa vita an guèra o an servissi, fòto, midaje, onorificense, decorassion al mérit e via fòrt. la fé ’d coste gent ch’a arzigavo la vita an sj’onde dij mar as manifestava dle vira ’dcò con ij quadrèt votiv butà ’nt le cese e ’nt ij santuari e alora vardé-sì ch’a-i è ëdcò un ëd costi ex-voto, ch’a ven dal Santuari ’d Santa Rita a Turin, për un vot fàit a Santa Rita da ’d marinar ch’a j’ero sorvivù durant la bataja dla Sirte ai 18 dë dzèmber dël 1941.

Costa a l’é n’àutra dle mostre ch’a conto nòstra stòria, pì avzin-a e pì leugna, ma tutun na stòria ch’a l’é formasse an mes a le guère, a le bataje, a le conquiste, a le derote, a j’eròe, ai gest ëd grand coragi e a tuti coj tanti giovo ch’a l’han dàit soa età pì bela e, ëd le vire, ëdcò la vita al mar e a cola Patria ’nt la qual a chërdìo e che, tutun, a l’han combatù ’dcò për nòstra libertà d’ancheuj.

Donca, an conclusion, costa a l’é n’ocasion smonùa da la region Piemont për mojen ëd soa Biblioteca così atenta a soagné j’arcòrd e le memòrie, nen mach ant ij moment istitussionaj, për dëscheurve ’d còse miraco sconossùe a tanti o për arviscolé l’atension vers d’argoment ch’a podrìo smijé na frisa dëstacà da nòstre realtà, con la lontanansa ch’i l’oma dal mar. Tutun, bele se ’l Piemont, ant ël cors ëd soa stòria travers ij milani a l’é mai stàit na potensa dij mar, a l’é comsëssìa riessù a dì la soa e a dimostré ’l midem valor ch’a l’ha vantà sla tèra fërma.