Fonte: Piemontèis ancheuj

La fassa principal ëd j’asteròid, visadì la region ciapà fra j’òrbite dij pianeta Marte e Giove, a conten la pì granda concentrassion d’asteròid ëd tut ël Sistema Solar, ch’a sarìa a dì ch’a-i na son apopré sentmila catalogà, e scond le stime sël nùmer total a son ëd pì che un milion. Quasi 220 ëd lor a l’han ëd dimension superior ai 100 chilòmetri; ël pì gròss ëd tuti a l’é Cerere (che ancheuj a ven considerà coma un pianeta nen basta chërsù), con un diaméter d’apopré 1.000 chilòmetri.

La stragranda magioransa dj’asteròid a l’é tutun assè pcita e an mes a lor a-i é col ch’a l’é ciamà 5162 Piemonte, ch’a l’era stàit dëscuvert ai 18 gené dël 1982 da l’astrònom Edward Bowell. A l’é ’dcò ciamà 1982 BW da l’ann ëd la dëscuverta e dal nòm dël dëscurvidor.

Piemonte a presenta n’òrbita ch’a l’é caraterisà da ’n semiass magior l’istess a 3,0190002 UA (visadì Unità Astronòmiche, l’unità dë mzura ch’a val apopré la distansa fra ël pianeta Tèra e ’l Sol, donca la Tèra a l’é lògna 1 UA dal Sol, Marte 1,564 UA; Cerere, ch’a l’é ’l pi gròss fra j’asteròid e ancheuj considerà ’n pianeta nen basta chërsù, a l’é a 2,765 UA; Giove a l’é a 5,209 UA).

Ël dëscurvidor Edward L. G. Bowell a l’é n’astrònom merican, nassù a Londra ’nt ël 1943. A l’é ’l diretor dël Lowell Observatory Near-Earth- Objetct Search (LONEOS) tacà a l’Osservatòri Lowell a Flagstaff (Arizona). A l’ha dëscurvì vàire comëtte e pì che sinchsent asteròid, sia për sò cont e sia coma mèmber dël LONEOS.

A costi element spassiaj a son stàit atribuì ’dcò divers nòm italian e, fra costi, dzorpì che Piemonte, d’àutri relativ a nòstra region a son: 11473 Barbaresco, dëscuvert ai 22 dë stèmber dël 1982; 8075 Roero, vist ai 14 d’agost dël 1985; 13494 Treiso, vist ai 14 dë stèmber dël 1985; 6590 Barolo, vist ai 15 d’otóber dël 1985; 5110 Belgirate, vist ai 19 dë stèmber dël 1987. Se për Treiso, Belgirate e Roero as fà arferiment a ’d località piemontèise, për Barolo e Barbaresco, pì che a le Comun-e, a l’é vorsusse celebré ij nòstri vin avosà e bin conossù ant tut ël mond. (N.d.r. Tut sòn, dzorpì che ampinì ’d gòj nòstr amis Tòjo Gentilboca, ëd sicur a l’é na dimostrassion che a l’é mach con ij bon vin piemontèis ch’as peulo vëdde da bin le stèile).

Ant ël 2004 ij prodòt agro-alimentar dël Piemont a l’han avù n’àutra dédica spassial, an efet n’asteròid a l’é stàit batesà con ël nòm ëd la sità ’d Carmagnola, pròpi për celebré e arcordé la strasordinaria qualità ’d soa produssion agrìcola, anandiandse dal famos povron. L’asteròid Carmagnola, ch’a pòrta ’l nùmer 16106, a l’é stàit dëscuvert ai 12 ëd novèmber 1999 dal sòlit astrònom Ted Bowell, da la stassion d’osservassion d’Anderson Mesa (a 20 mija da Flagstaff). Chiel as na gira su n’òrbita dantorn al Sol con na distansa median-a ’d 348 milion ëd chilòmetri (apopré 11.225.806,45 vire la distansa fra Turin e Carmagnòla). Soe dimension a son ëstimà an quasi 7 chilòmetri ’d diaméter.

La presensa piemontèisa ant lë spassi sideral a l’é fortisse ancora ’d pì con doe neuve denominassion d’asteròid. An efet, ai 2 ëd luj dël 2010, ant l’ocasion ëd la sirimònia d’inaugurassion ëd EuroScience Open Forum (ESOF 2010), tenusse a Turin, Mario Di Martino, astrònom ëd l’Istituto Nazionale d’Astrofisica – INAF, a l’ha consëgnà, ant le man dël Sìndich ëd la Sità, Sergio Chiamparino, l’atestassion ëd nòmina dl’asteròid (9523) Torino e dl’asteròid (9722) Levi-Montalcini a l’anvoda dla siensià turinèisa rita, premi Nobel për la meisina ’nt ël 1986.

J’atestà, convalidà da l’Institute for Theoretical Astronomy ëd l’Accademia delle Scienze russa, a atribuisso ’l nòm a doi asteròid che na vira a j’ero ciamà 1981EZ e 1981 EE1. Soa dëscuerta as deuv a Giovanni De Sanctis, n’astrònom ëd l’INAF, che, an colaborassion con Henri Debehonge dl’Observatoire royal de Belgique ’d Uccle, a l’avìa vëduje rispetivament ai 4 e 5 mars dël 1981, mentre ch’a fasìa na campagna d’osservassion a l’Osservatorio Australe Europeo (ESO, La Silla, Cile).

La denominassion ëd l’asteròid 9523 con nòm Torino a l’è spiegà dal fàit che costa sità a l’é stàita la patria dë siensià avosà coma Avogadro e Lagrange, dzorpì ch’a l’é la capital italian-a dl’industria aerospassial e dle viture.

La sita ’d Turin a l’era già montà a j’onor ëd la ribalta astronòmica ’nt ël 1999, ant ël cors ëd la conferensa antërnassional «IMPACT», quand che, an onor a la sità ch’a ospitava ij travaj e coma arconossiment a l’atività già fàita dal grup ëd Planetologìa dël local Osservatòri Astronòmich, a l’era stàita istituìa la «Scala Torino», un métod ëd valutassion dël perìcol che un ëd j’oget definì ’d tipo NEO (Near-Earth Object), coma asteròid e comëtte, a peussa tombé sla Tèra.

Santacros ëd Civass