Fonte: “Piemontèis ancheuj”

A l’Archivi dë Stat ëd Turin, an contrà Piave, a l’é pen-a finìa [2013] la mostra su Casimiro Teja e sòn an dà la possibilità ’d parlé ’d col ch’a l’é stàit, sensa dubi, ël pì important umorista e caricaturista italian ëd la sconda metà dl’Eutsent. Ël catàlogh sgnor e bondos, furnì con na bela partìa d’ilustrassion, a l’é stàit cudì da Dino Aloi e Claudio Mellana e la mostra a l’é stàita vorsùa dal Consèj regional dël Piemont.

Casimiro Teja a l’era nà a Turin ant ël 1830 e a stasìa ’d ca an contrà San Màssim al 55, con le fnestre ’d sò studi ch’a dasìo an sël vial dël rè (ancheuj cors Vitòrio Emanuel II).

Ël pare a l’era l’Intendent dël Prinsi Genio ’d Carignan e donca ’d condission asià. A l’età ’d 13 ani Casimiro a ven iscrivù a l’Academia Albertin-a dle bele Art përchè a dimostrava tanta disposission al dissègn. Fra ij sò compagn ëd cors a-i ero Enrico Gamba e Andrea Gastaldi.

Pen-a finìa l’Academia a assòlv sò angagg con ël servissi militar a l’Arsenal ëd Turin. Për quàich ani as dedica a la pitura e a partéssipa a le mostre dla Promotris ëd le bele Art ëd Turin. Bin prest a lassa costa pitura tradissional për dedichesse mach pì al dissègn ëd caricature, satìrich e umorìstich.

Ant lë studi andoa ch’a dissegnava a-i era un grand malardriss, coma ch’a na conto j’amis. Për tèra na pel ëd caval, un tapiss persian, tacà ai mur dë stagere pien-e ’d lìber, giornaj, fotografìe, arcòrd ëd baj an costum, mòbij fransèis e fiorentin, fusij arabich, arch indian, midaje ’d Giandoja, monede, sigale e trosse.

Casimiro Teja a s’anandia a colaboré, con quàich soa caricatura, al «Fischietto», ël giornal popolar e satìrich. Soe vignëtte a l’han sucess e alora ’l giornal a-j dà l’incàrich ëd ritrae ij deputà dla Càmera, che antlora a l’era ancora a Turin, përchè Teja a l’avìa na granda facilità ’nt ël rapresenté le përson-e dal ver. Soa bravura a ven notà ’dcò da d’àutri giornaj con ij quai a taca a colaboré e tra costi a-i son: «Il Trovatore, L’Uomo di pietra, Lo Spirito Folletto, Il Diavolo, La Lanterna Magica e la Cicala Politica».

L’esclamassion motobin conossùa ancora ancheuj «piove governo ladro / a pieuv govern làder» a l’é soa e as les për la prima vira an sël «Il Pasquino» ant ël 1861.

Bin prest a l’era sentusse lë bzògn ëd creé un neuv giornal umorìstich con ëd caricature dël géner social, dël qual ël prim nùmer a l’era surtì ’nt ël mèis ëd gené dël 1856. A cost giornal a l’era stàit dàit ël nòm ëd «Il Pasquino», visadì col ëd cola statua ’d Roma ch’a ven considerà parlanta da già che soens a-i tacavo ’d bijèt con ëd satire an vers. A cost giornal a l’avìo ancaminà a colaboré un bon nùmer d’umorista fra ij quaj ëdcò Casimiro Teja. A Turin cost giornal a l’avìa nen avù na bon-a acoliensa, ma dòp ëd quàich temp, da j’àutri Stat italian, a rivavo motobin d’arceste d’abonament e parèj a s’anandiava ’l grand sucess ëd «Il Pasquino» e Casimiro Teja a na dventava ël caricaturista principal, ch’a vnisìa tutun ëdcò ciamà a colaboré con d’àutri giornaj.

La capital dël règn as trasferìa da Turin a Firense, con tute le vicende sagnose dël 1864 ch’i conossoma, e ’l diretor dël giornal a l’avrìa vorsù trasferilo ansema a Teja. Casimiro, turinèis ëd caràter, a l’era arfudasse ’d lassé soa sità parèj, për arsòlve la situassion, a l’avìa catà chiel ël giornal e a l’era dventane ël diretor.

Teja e «Il Pasquino» a dventavo na còsa sola.

Teja a l’é stàit ëdcò un dij fondator dël Cìrcol ëd j’Artista ’d Turin andoa ch’a l’avìa colaborà con dë spetàcoj e ’d feste ’d carlevé.

An certi spetàcoj satìrich al Cìrcol ëd j’Artista, Teja, con quaidun dij sò amis, as vestìa fin-a da balarin-a për diverte ’l pùblich.

Ant ël 1860, ansima a n’imbarcassion, a l’era partì da Aron-a e a l’era rivà a Londra. Doi ani apress a l’avìa conossù Edmondo De Amicis con ël qual a l’avìa anandià na longa colaborassion.

Casimiro Teja e «Il Pasquino» a j’ero giumai conossù an tuta l’Euròpa e nen mach, sòn a lo dimostra ’l fàit che a l’inaugurassion dël canal ëd Suez, andoa ch’a j’ero stàit acredità ij pì important giornalista dël mond, ëdcò Casimiro Teja a l’era stàit anvità con na litra përsonal dël prim Ministr Nubas Pascal, ël qual a l’avìa ’dcò spedìe ij sòld për ël viagi e për tute le spèise. Teja a l’era partì da Livorn an s’na nav e da lì a l’era rivà a Alessandria d’Egit andoa a j’ero stàit butà a soa disposission, a gràtis, le ferovìe, ij mej obergi, ij teatro e fin-a le caròsse pùbliche.

Ant ël 1870 Teja a l’avìa publicà, për j’abonà dël giornal, l’albom ëd «Pasquino all’istmo di Suez».

Teja a l’era ’dcò un grand apassionà ’d montagna e a l’é stàit un bon scalador an companìa dij sò amis artista D’Andrade, Pastoris e Avondo. Ant ël 1871 a l’é fra j’anvità a l’inaugurassion dël trafor dël Frejus.

A l’avìa ocupà vàire carie pùbliche, dzortut a l’era angagiasse con le manifestassion dël Cìrcol ëd j’Artista andoa ch’a l’era stàit ëdcò Vice-Pressident. Coma animator dël carlevé ’d Turin a dissegnava an caricatura përsonagi e situassion sensa trascuré gnun, ma sèmper con bon sens, con bel deuit e sensa ofende gnun, e dzortut con bon gust e l’usagi dla rason.

Ël mond osservà da Casimiro Teja a l’é pì che ampli, da la polìtica a la coltura, dal teatro a la mòda, da la fomna a l’alpinism, dai regnant a j’aveniment ëd costum. Durant tuta soa vita as calcola ch’a l’abia produvù pì che 40.000 dissègn e tuti con ël but precis ëd mostré ’l mond al pùblich con ël mojen ëd l’umorism. Teja a l’é stàit n’animalista convint e parèj a l’avìa butà an caricadura ’dcò ij cassador.

Ant ël 1886 a l’avia sogiornà a Paris andoa che sò «Pasquino» a l’era bin esponù e conossù. Për ij sò mérit e për soa onestà inteletual a l’era stàit insignì, da Tòjo Emanuel II, qual Cavajer ëd l’Ordin ëd la Coron-a.

La vita ’d Teja a scor lesta tra milanta angagg e ’nt ël 1891 a sogiorna për un pòch a le Terme ’d Vinadio për curesse n’infession polmonar. Dòp ëd quàich ani a ven a seufre ’d frev reumàtica e la man drita, assè doleuria, a-j përmëttìa pì nen dë scrive e da ràir ëd dissegné. Belavans për Casimiro Teja a s’avsinava l’ùltima ora e ai 20 d’otóber dël 1897, an soa ca ’d contrà San Màssim, ël crajon ëd Casimiro Teja a chitava ’d dissegné.

Ant sò testament a l’avìa lassà ’l giornal an ardità a sò brav e fidà colaborator Dalsani, arcomandandje ’d tiré anans an sla carzà batùa an quaranta ani ’d vita e lontan da le përsonalità da spatuss e grossere. Con la dëspartìa ’d Teja «Il Pasquino» a calava d’importansa. Ant ël 1897 e 1898 ël giornal a l’avìa bandì un concors arzervà a ’d neuv caricaturista, an gré ’d pijé ël pòst lassà dal magìster, ma a-i ero nen ëstaje ’d vincitor.

A Roma a l’era stàita dedicà na contrà a Casimiro Teja e a Turin un monument realisà da Edoardo Rubino, postà ’nt ël 1904 an cors Cairòli. Ant ël 1922 ël bass-rilev an bronz, ch’a rafigurava ’l ritrat ëd Teja, a l’é stàit robà; l’Aministrassion ëd la Comun-a a decidìa parèj dë sposté ’l monument ant la piassëtta IV Mars e a l’era stàit torna fondù an bronz ël visagi dël grand umorista.

An tanti a l’han ëscrivù an sl’art ëd Casimiro Teja, con ëd coment divers, quàich vira për invidia e ’dcò pesant, ma Teja a resta ’nt la stòria coma l’òm che pì che ògni àutr a l’ha contribuì a fé conòsse la caricatura, la satira e l’umorism ant ël mond dovrand ij dissègn e ’d mòt alégher e mai volgar. Teja a resta un turinèis d’àutri temp, onest, fedel a Ca Savòja e al dëdzora dle fassion ant un moment ant ël qual la polìtica a l’era angagià a costrùe l’Italia.