Fonte: Piemontèis ancheuj

Cavlimor / Cavalimor e Cavalion (CN)

La prima part dij doi topònim a riva dal latin «caballarium», mòt ch’a definiss un pòst andoa ch’a s’anlevo dë strop ëd cavaj, miraco an orìgin arferì a un sol teritòri sle doe rive dël Màira, andoa ch’a sarìo peui formasse Cavlimor e Cavalion.

Ant na serie ’d document ch’a confermavo a l’abassìa ’d Breme (PV) ij possediment già dla Novalèisa, a ven-o memorià: «Cavalarium etiam cum corte Magra» (1014), «Cavalaria quoque et corte Magra» (1026), «Cavalarium quoque et cortem Magram» (1048). Se, coma ch’a smija mej, an costi document «caballarium» as identifica con ël «cavallario qui vocatur uuitberto» arcordà ’nt ël diploma dl’abassìa ’d Caramagna (1028) e Cavallarium Williberti (1080), visadì con Cavlimor, antlora corte Magra a podrìa esse ’l nòm primitiv ëd Cavalion, considerà soa avsinansa al torent Màira.

La sconda part dël topònim Cavalion a l’é ’l nòm përsonal Leon, as peul pensesse al padron dël fondo andoa ch’a l’era dësvlupasse l’insediament. Ël topònim, parèj complet, as treuva për la prima vira coma Cavalario Leone (abl.) ant na bola papal ëd Papa Lucio III (1184) e pòch apress ant la midema forma ’nt na bola ’d Papa Celestin III (1191).

Ant ël cors dël sécol XIII a l’é documentà Cabal(l)arium minus (1271), an evidenta contraposission a Caballarium maius (1266) visadì Cavlimor, ma pì anans ant ël temp a l’avìa vagnà ’l determinant pì vej Leonis.

L’ansëgna ’d Cavalion a l’era stàita concedùa ai 15 ëd magg dël 1676 da la «Madama Real» Maria Gioana Batìsta ’d Savòja-Nemours, mare dël Duca Tòjo Medeo II, an qualità ’d regenta për ël fieul; as trata ’d n’arma «parlanta», përchè an chila a compariss un cavajé d’argent con na spa sfeudrà a caval d’un leon d’òr ch’a s’arciama al nòm ëd la comunità.

Ant l’ansëgna ’d Cavlimor a l’é ’dcò present un caval che tutun as arferiss nen al topònim, ma a l’é la cavalcadura ’d San Giòrs ch’a trapassa un drago con la lansa, e ch’a l’é ’l protetor dël pais.

Cavalij e Cavaj d’Agogna (NO)

Cavallirio (Cavalij an piemontèis, Cavalin o Cavaliri ’nt la parlada dël pòst) e Cavaglio d’Agogna (Cavaj d’Agogna an piemontèis) a son doe Comun-e postà ’nt ël setentrion ëd la provinsa ’d Noara, e ch’a son nen tròp lògn fra ’d lor.

Ël topònim ëd Cavalij a l’é gropà tradissionalment al nòm dël caval, ma a-i na son vàire spiegassion. Un ipòtesi a pòrta al vocàbol latin Caballarium, parch dij cavaj; a sòn a venta gion gionteje che l’etimologìa dla frassion Stoccada a specia la vos longobarda Stotgard o alman-a Studegarde ch’a l’han ël midem significà ’d cioenda/parch për ij cavaj. N’àutra etimologìa motobin avosà a fà rivé cost topònim dal latin ëd la tarda Età ’d Mes: caballi-rivus, o ri dij cavaj; la tradission a dis ch’a podrìa esje staje na stassion për ël cambi dij cavaj nen lògn da un cors d’eva.

A smija al contrari ch’a sia da esclude che ’l topònim a riva da curtis Caballi Regis, visadì ’l pòst andoa che j’arimann a anlevavo ij cavaj për ël rè, coma ch’a l’é cità ’nt un document dël 1029. Jë stòrich a son ëd pì dl’idèja ’d dovré cola indicassion për la Comun-a ’d Cavaj d’Agogna.

Ant ij document antich ël topònim ëd Cavalij a l’ha avù vàire version: villa Cavaler (1163), Cabaler, Cavallerio, Cavalero; a la fin ant na crija dël 1733 a l’é arportà coma Cavallirio Novarese.

J’ansëgne «parlante» ëd le doe Comun-e a rafiguro un caval, che ’nt l’ansëgna cìvica ’d Cavalij a l’é d’argent su në sfond dividù an vertical an ross e asur, mentre che ’nt l’ansëgna ’d Cavaj d’Agogna a l’é ross su sfond d’argent.

Gròsscaval (TO) e Pedcaval (BI)

La descrission dël blason ëd Gròsscaval a l’é: «D’azzurro al cavallo inalberato d’argento, rivolto, posto su pianura di verde, sullo sfondo di una catena di monti al naturale; al capo di rosso caricato di tre campane d’oro ordinate in fascia, la mediana più grande». Sota a lë scu, ant un cartij, a-i é ’l dit: MAGNO EQUO AEQUUS EQUES che, virà dal latin, a veul dì «Con un grand caval, cavajer onest». Le tre ciòche a arcòrdo le tre Comun-e, Gròsscaval, Bonz e Forn Alp Graje, tute butà ansema ’nt ël 1927 a costituì la Comun-a d’adess. Ël caval as colega a na fàussa interpretassion etimològica dël topònim ch’a sarìa equivalent a «gròss caval» tramentre ch’a l’é pì probàbil ch’a veussa dì: «grand vàlich a caval ëd la montagna».

Për Pedcaval la spiegassion dël topònim a dovrìa avsinesse a cola ’d Gròsscaval, visadì «leu ai pé/sota a un vàlich alpin» e an efet sle montagne ch’a contorno ’l pais a-i son tre còj notévoj: Còl ëd la Veja, Còl ëd la Mologna Cita, Còl dël Crose. Ant l’ansëgna ’d Pedcaval comsìa a-i son nen ëd cavaj.

Për completëssa dl’informassion as dev arcordé che ij sovran ëd Ca Savòja a l’avìo destinà a l’anlevament dij cavaj, ch’a servìo për quaté jë bzògn ëd l’esèrcit e dla Cort, doe gròsse tenùe an dë zòne dla pian-a, nen lògn da Turin e tute e doe ciamà la Mandria: un-a (1713), vorsùa da Tòjo Medeo II, ciapà fra le Comun-e ’d Venarìa Real e Druent, l’àutra (1760-70) vorsùa da Carlo Emanuel III con sede ’nt la Comun-a ’d Civass e ’d teren ëdcò an cole ’d Massè, Rondisson e Verolengh.

D’àutre località piemontèise ch’a podrìo avèj quàich lijura con ij cavaj a son: Pian Caval (VB), Pian Cavalon (VB), Mont Cavalaria (Vi Canavèis, TO), Bagnacaval (Palasseul Vërslèis), Mont Caval (TO-CN), Cavalleri (Carmagnòla, TO), Cavalòta (Savijan, CN).

Santacros ëd Civass