Fonte: Piemontèis ancheuj

Ant ël Nòrd ëd la Fransa, a pòca distansa dal confin con ël Belgio, a-i é na Comun-a ch’a l’ha coma topònim Carignan, pròpi coma la sitadin-a ch’as treuva a pòchi chilòmetri pì an giù che Turin, sla stra vers Fossan e Coni, e da la qual a pija nòm un branch ëd la casà dij Savòja ch’a l’ha ’dcò dàit ëd rè a l’Italia.

Lòn ch’a l’é dròlo a l’é che la Comun-a fransèisa a fà rivé so nòm pròpi dai Savòja-Carignan. Për ciairì tuta la stòria a venta torné andaré fin-a a Tomà Fransèsch ëd Savòja (Turin, 1596 - Turin, 1656), fieul ters dël duca Carlo Emanuel I. Ai 17 dë dzèmber dël 1620 ël duca a l’avìa nominà sò fieul coma prinsi ’d Carignan, marchèis ëd Racunis e Busca con Cavlimor, la Vila, Vigon, Barge, Casele, Rocavion, Povragn e Beuves. Da la fomna, Maria ’d Borbon-Soissons, Tomà a l’avìa avù vàire fieuj fra ij quaj Emanuel Filibert, ch’a seguitava ’l branch Savòja-Carignan, e Eugenio Morissi, cont ëd Soissons, tìtol ch’a l’avìa ardità da la mare.

Eugenio Morissi (Chambery, 1635 – Wua, 1673) a së sposava a Paris ai 21 ëd fërvé dël 1657 con Olimpia Mancini (Roma, 1640 – Bruxelles, 1708), anvoda dël famos cardinal Mazzarino. Chiel a l’era stàit goernator dël Borbonèis e dle provinse dë Champagne e Brie, ambassador ëd Fransa a Londra. A l’era butasse an mostra ant l’esèrcit fransèis partessipand a l’assedi ’d Dunkerque (1658), a la conquista ’d Douai e d’Oudenarde (1667), ant la campagna dla Franca Contea contra la Spagna e ’nt ël 1672 a rivava al grad ëd luchtenent general. A muirìa ’nt ël giugn dël 1673 për colpa ’d na frev, ma a l’é sèmper restaje ’l sospet ch’a fussa stàit anvelenà. Da la fomna Olimpia a l’avìa avù eut fieuj fra ij quaj ëdcò Luis Tomà, che a l’avìa vnuje apress coma cont ëd Soissons, e l’avosà general Eugenio ’d Savòja-Soissons ch’a l’era stàit, con sò cusin ëd duca Tòjo Medeo II ëd Savòja, architet ëd la vitòria àustro-sabàuda ’nt la bataja ’d Turin dël 1706.

An pràtica ’l nòm ëd la Comun-a fransèisa a cala pròpi drit da Eugenio Morissi.

Carignan a l’é donca na pcita Comun-a postà ’nt ël canton ëd Carignan, ant j’anviron ëd Sedan, ant ël dipartiment ëd j’Ardenne, ant la region Champagne-Ardenne. A l’ha na popolassion d’apopré 3.300 abitant. A l’é a 6/7 km dal confin, a squasi 20 km da Sedan e a 40/45 km dal Lussemborgh.

L’economìa local as fonga su n’antica tradission industrial ëd la tëssiura e dla mecànica, ma a son importante ’dcò l’agricoltura e l’anlevament ëd le bestie.

L’orìgin dël sit a armonta ai sèlt antich e sò prim topònim a l’é stàit Eposio o Epoisso, nòm con ël qual a l’era conossù al temp dij Roman. Ant ël sécol ch’a fà VI ël nòm a l’era dventà Yvois e ancora ancheuj j’abitant as ciamo Ivoisiens.

Ant ël 1340 Yvois a l’era stàita vendùa a Jean l’Aveugle, cont dël Lussembourgh. Apress a l’avìa fàit part dij Pais Bass ëspagneuj, peui ’nt ël 1542 e 1552 a l’era stàit pijà da la Fransa, ma con ël tratà ’d Cateau-Cambrésis, ant ël 1559, a artornava a la Spagna. Ant ël cors ëd la Guèra dij trant’ani a l’avìa subì doi assedi ant ël 1637 e 1639 da par ëd l’esèrcit fransèis e a l’era stàita crasà dël tut dal cardinal Richelieu, restand parèj për vàire temp bele disabità (ant ël 1940, con la Sconda Guèra Mondial, Carignan a l’era torna stàita squasi demolìa). A la fin, con ël tratà dij Pirenei, a l’era stàita definitivament tacà a la Fransa ’nt ël 1659.

Ant ël 1662 ël rè ’d Fransa, Luis XIV, ciamà dai sudit ël Rè Sol, a elegìa ’l teritòri d’Yvois coma ducà ’d Carignan an favor d’Eugenio Morissi ’d Savòja-Carignan, cont ëd Soissons, e da chiel la Comun-a a l’avìa pijà ’l nòm ëd Carignan.

Ël branch dij Savòja-Soisson a finìa ’nt ël 1734, ma ij Savòja a seguitavo a guerné ’l feud fin-a al 1751, quand che lor a lo vendìo a Luis Gonzaga Maria ’d Borbon, duca ’d Penthièvre (1725-1793), grand amiraj ëd Fransa. Chiel-sì a l’avìa dajlo an dòta a la fija Luisa Maria Adelaide (1753-1821), la pì sgnora dj’arditere fransèise ’d col temp-là, quand che chila a së sposava con ël cusin Luis Flip ëd Borbon Orléans (1747-1793), cusin dël rè e prim prinsi ’d sangh, ch’a sarìa stàit l’ùltim proprietari dla Comun-a.

Tutun ël tìtol ëd duca ’d Carignan-Yvois a arzulta ancora fra coj possedù da l’ùltim rè d’Italia, Umbert II, che a soa mòrt a l’era passà al fieul Tòjo Emanuel.

Ant j’ani dla Rivolussion fransèisa, Luis Flip, che a l’avìa acetà ’l tìtol ëd Citoyen Ègalité, a vnisìa ghijotinà e Carignan a l’avìa arpijà për ël moment ël nòm d’Yvois. Belavans ëd la trista fin dël pare, Luis Flip (1773-1850), fieul ëd Luis Flip e Maria Luisa, a l’era stàit rè ’d Fransa dal 1830 al 1848.

Da part soa ij Savòja-Carignan a j’ero dventà rè ’d Sardegna ’nt ël 1831 con Carlo Alberto e, ant ël 1861, rè d’Italia con Tòjo Emanuel II.

Sgatand an sl’aragnà as dëscheurv che, sèmper an Fransa, a-i é n’àutr Carignan, nopà cost-sì a l’é da n’àutra banda e a l’ha gnun-a liura con ij Savòja. An efet as treuva ’nt ël dipartiment ëd la Gironda, fasent part ëd la region ëd l’Aquitania, e a l’ha për nòm antregh: Carignan de Bordeaux. As trata, ëdcò an cost cas, d’un paisòt con apopré 3.000 abitant e, vista la zòna anté ch’a l’é, soa produssion ëd vin a intra ’nt ël gir dij Bordeaux.

A-i na j’é peui ancora un ters Carignan ch’a l’é motobin pì lògn, a l’é ’nt ël Canadà, ant la contea dla valada dël Richelieu, ch’a l’é nen un cardinal fransèis, nopà un fium che bagna col canton dël Quebec. Costa sitadin-a, con apopré 7.500 abitant, a pija ’l nòm dal regiment Carignan che, ant ël 1665, sota Emanuel Filibert, a l’era stàit mandà ambelelì a combate contra j’indian Irochèis.

Tutun costa a l’é n’àutra stòria ch’a val la pen-a da esse contà con abondansa ’d particolar.

Santacros ëd Civass