Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Ai 12 ëd gené [2012] l’Archivi Stòrich ëd la sità ’d Turin a l’ha inaugurà na mostra antitolà pròpi parèj: «Torino sotto la neve», e ch’a l’é cola ch’a fà 33 da quand ch’a l’é anandiasse costa inissiativa con l’overtura dla neuva sede, compagnà da n’important catàlogh cudì da la d.ssa Luciana Manzo e da Fulvio Peirone. Ël catàlogh a l’é na bela testimoniansa ch’a resterà dòp ëd la fin ëd l’esposission e, dzorpì dle fòto e dij document, ansima as treuvo ’d cit ës-cianchèt ’d pròse scrite da dë scritor avosà su Turin con la fiòca.

As trata ’d na bela spassëgiada an gir për la veja Turin con ël mojen ëd le bele fotografìe dl’archivi dla Gasëtta dël Pòpol e quaidun-a ch’a ven da ’d colession privà; a son imagin scatà e fërmà sla pelìcola tra ’l 1930 e ’l 1950 dai fotoreporter turinèis, ch’a savìo cheuje con magistrëssa ’d moment ëd vita sitadin-a sota a la fiòca.

A son ëd fòto ch’an dan l’ocasion për ëd bron ëd divertiment sla giassa e la poesìa dël Longh Pò e dël Valentin, ma an conto ’dcò ij drama dij bombardament portà da la guèra, j’incendi, le devastassion, le dificoltà dla gent pòvra con soe tristësse e ij sò abandon.

Tutun a veul nen esse na mostra trista o dramàtica, a l’è nopà nòstra stòria contà con j’imagin, a l’é la vita ’d tuti ij di dij nòstri pare e dij nòstri grand, ch’a savìo afronté j’antrap ëd le dificoltà e le gòj con coragi e serenità.

L’esposission a l’é nen mach formà da ’d fotografìe, ch’a son tutun la part pì importanta, ma ’dcò da bondos document e dissègn ch’a përmëtto al visitator ëd dëscheurve un pòch ëd nòstra stòria sota a la fiòca; a son document d’ordinanse ch’a dan d’istrussion ai sitadin për gavé la fiòca dë ’dnans a ca soa e a soe atività, na veja costuma (anandiasse ant ël 1685) che ancora ancheuj a deuv esse rispetà (ma che quaidun soens as dësmentia).

D’àutri aspet a son ël tràfich sitadin ant na Turin con le prime viture a motor, ij divertiment sla fiòca e sla giassa dij masnà e dij grand. Le viture a j’ero pòche e soens a restavo sotrà, da banda dij marciapé, sota a otanta centim ëd fiòca frësca.

Ma la fiòca a l’era nen mach un fastudi, a l’era ëdcò n’element ùtil, an efet a-i son, an mes a costi papé antich, ij decret për regolamenté l’usagi e la conservassion dla fiòca e dla giassa coma sistema për guerné ’l mangé.

A l’é për sòn ch’as peul nen manchesse ’d trové j’arferiment a le giassere, ch’a j’ero d’euvre d’ingegnrìa dla Turin d’un temp peui nen tròp lògn, e ch’a l’han vist soa fin con lë spanti esse dij frigo an minca ca.

As capiss che la fiòca an sità a l’era nen sèmper un moment ëd gòj, al contrari dla campagna ’ndoa ch’a l’era sinònim ëd gran e pan; an sità a dventava un sagrin për tuti, dzortut për chi ch’a dovìa bogesse për le stra e andé a travajé. Ant ël 1860 la sità ’d Turin a l’avìa fàit costrùe bin 180 «carretti a braccio o galeotte» për tramudé la fiòca dal sénter sitadin e campela an Pò o an Dòira; për cost travaj a vnisìo angagià senten-e dë spalador, ofrend a quaidun na bon-a ocasion ëd vagnesse doi sòld.

A l’é la stòria contà ’d na sità ch’a cambiava d’aspet e, malgré tut, a soportava con passiensa subalpin-a la scomodità e, pensand che an fond ëdcò la fiòca a l’avìa na soa utilità, a së spetava ’d vëd-la fonde a la Prima.

Passand dë ’dnans a le giojere dla mostra tanti turinèis a arvivran ëd moment e d’arcòrd ëd soa infansia, ant un mond ch’a l’era miraco pì pòver e meno lest, ma ’d sicur pì sincer e solidari vers j’àutri, andoa che, pròpi përchè fòra a fiocava, a l’era bel trovesse ’nt na vera piòla, parland piemontèis e bèivend un goblòt ëd col bon fasendje companìa con doe barice al verd o n’euv dur.

Tut l’ansema a conta apopré 150 fotografìe con tanti dissègn, cite piture, incision, crije e papé manuscrit che, con la scusa dla fiòca coma element comun, a creo, ant cost canton ëd contrà Barbaroux, na piasosa atmosfera coltural ëd nòstra sità ch’a l’é ’dcò bel podèj ësmon-e ai forësté ch’a ven-o a visitela.