Fonte: Piemontèis ancheuj

Contut ch’a sìa nà a Pescia ant ël 1796, Carlòta Marchionni a peul bin esse considerà a pien tìtol na bon-a turinèisa oltra che un-a dle atris pì avosà dla prima metà dl’Eutsent. Dòp d’esse stàita ’nt ël colegi dle Orsolin-e a Veron-a, a l’avìa ancaminà prest soa cariera teatral, anans con ëd part secondarie, ma për esordì peui prima dòna già a disdeut ani ant la Pamela Nubile ’d Goldoni.

Ant ël 1823 a l’era intrà a fé part ëd la Companìa Real Sarda, ch’a l’avìa soa sede al Teatro Carignan ëd Turin, conquistand ël pùblich con soe fiamenghe interpretassion dj’euvre ’d Goldoni, ëd Tòjo Alfieri e ’d Silvio Pellico dont a l’avìa savù dé particolar arlev a la protagonista dla Francesca da Rimini.

E pròpi l’autor ëd Le Mie Prigioni a arcòrda coma, ant na primalba malincònica, Carlòta e la sorela Gegia a l’avìo salutà, antratant ch’a vnisìo portà an caden-e a lë Spielberg, chiel e l’amis Maroncelli. Col Maroncelli che, second cheidun, a l’era annamorà dla sorela dl’atris.

E tocand l’argoment amoros a në ven-o fòra ’d dròle. Chi ch’a dis che Brofferio, tut àutr che indiferent a le grassie dla Marchionni, a l’abia dedicaje a la «divin-a Carlòta» un-a ’d soe pì bele canson; chi ch’a dis, nopà, che le notissie che ’l poeta a smon sla soa ispiratris a basto a tajé fòra Carlòta, antramentre ch’a esclud nen na passion për la Gegia e chi, d’àutra part, a dis che costa passion a l’avrìa avula Pellico.

Sensa parlé dla stòria tra l’atris e Ludvich Di Breme, l’autor ëd le tragedie Ida e Ernestina. A smija che la prima testimoniansa ’d costa stòria amorosa as treuva ’nt na litra che Di Breme a l’avìa mandaje a Filippo Chiotti, sechërtari al Ministeri dl’Intern, për ciameje ’d dësfende dai rigor ëd la censura la companìa dl’atris, giontandje ’d nen «palesare costì a niuno il vivo interessamento che prendo a questa Creatura». Cost amor a sarìa andàit anans për sinch ani, sghijand anvers la fin ant na bela amicissia, quand che la salute dlë scritor a l’era pegiorà e con la mòrt ëd sò fratel a l’avìa dovù sté davzin al vej pare e a j’anvod.

Ùnica nòta stonà ’d cost amor a l’é la circostansa che Ludvich a l’era stàit ordinà prèive ant ël 1806 bin se, coma ch’a scrivìa lë stòrich Dionisotti «L’état de prêtre ne lui convenait pas… aucun homme n’avait un coeur plus amant, aucun homme n’avait plus besoin de toutes les affections de famille.»

Di Breme a l’era peui mòrt për tisi a Turin a l’età ’d quarant’ani e Pellico, arcordandlo, a l’avìa scrivù ant na litra ’d sò sagrin considerand coma a fussa esistìa na pianta sì vajanta ’nt ël desert ëd l’Italia. Comsëssìa as sosten ëdcò, an sla base ’d testimonianse dl’época, che an realtà la Marchionni a l’avèissa mantnù soa purëssa për tuta la vita.

Giusèp Costetti, autor ëd La Compagnia Reale Sarda e il teatro italiano dal 1821 al 1855, as dis convint che l’ànima fòrta e la robusta fantasìa dl’atris as compiasèisso dël contrast fra la severità dël costum ch’a l’era amponusse e le passion dësfrenà ch’a dovìa rapresenté.

Ëdcò Stefano Geraci, ant sò sagg Carlotta Marchionni in effige, an ëstudiand la figura dl’atris e le relassion tra soa vita e la sena, a considera na serta mentalità e na serta manera ’d guardé ’l teatro e, analisand la legenda dla verginità ’d Carlòta, a scheuvr chèich rapòrt tra l’amprendissagi dle fije d’art e la creassion dij përsonagi romàntich.

La cariera dla Marchionni a l’era andàita anans con sucess fasendse apressié dal grand pùblich e da dë spetator d’ecession coma Stendhal e Madame de Stael e, ant ël 1828, a l’avìa assumù la diression ëd l’Academia Filodramàtica ch’a l’avìa tra ij sòcio onorari Alberto Nota, Felice Romani, e naturalment, Angelo Brofferio e Silvio Pellico. L’Academia a l’avìa soa sede al nùmer 8 ëd contrà dl’Ippodromo, ancheuj Rossini, e dòp vàire destinassion a l’é stàita sarà ant ël 1984.

Ant ël ’94 a son ancaminà ij travaj për ël restàur e a l’é da la relassion fàita për ij travaj, ch’a s’arfà ’dcò a docomentassion antecedenta, coma n’incision publicà ant 1844 an sl’Ilustration, ch’i vnoma a savèj che dzora dla pòrta d’ingress a l’é colocà ’n medajon ëd marmo, sostenù da ’d Vitòrie, ch’a rafigura (o mej a rafigurava, viste le condission ëd la decorassion) Carlòta Marchionni, euvra dlë scultor Stefano Butti.

Ant ël 1849, a l’età ’d 53 ani, l’atris a l’era artirasse da le sene, vivend con na pension concedùa dal Rè e mach për dë spetàcoj ëd beneficensa a l’era ancor fasse vëdde chèich vira. La Gasëtta ’d Turin dë1m ëd fërvé dël 1861 a publicava: (i viroma an nòstra lenga) «Stamatin a 5 e 14, Carlòta Marchionni a l’ha chità d’esiste: Chila a l’era n’artista sublim, fomna vreman italian-a; d’ànim gentil, a l’era l’amor ëd chi l’avsinava; sèmper modesta ’nt soe glòrie passà, pietosa për consèj e agiut ai sagrinà, ant l’art delissia ’d tuta Italia, ëd tuti sò confratej d’Art ».

E ai 4 dël midem mèis Vitòrio Bersezio a scrivìa, an sël Corriere di Torino, n’artìcol andoa a regretava l’«illustre attrice» mancà an cola Turin andoa ch’a l’avìa avù ij sò pì splendid trionf e che chila a l’avìa fàita soa sità e tant a-j vorìa bin, an fortiend l’arconossiment ëd soa generosità, ëd soa gentilëssa, sò esse «in ogni bello e sublime affetto posseduta».

La tomba ch’a l’arsèiv a l’é al Camp Primitiv dël Simiteri Monumental ëd cors Noara e a l’é ornà dal bel monument ch’a la mostra davzin a la mare ch’a meuir; la mare, che la Marchionni a l’avìa dedicaje la scultura, a l’é sotrà ant l’istessa tomba e ’l monument a l’é ’d Giuseppe Bogliani, ël midem autor dël monument a Pero Micca ch’a-i é al Museo “Pero Micca” e dla Madòna con ël Bambin an sla colòna dla Consolà. Na notissia dl’àutr ann [2010] a dasìa costa tomba ’nt ël pì complet abandon tra piante e erbass. Speroma che për costa arcorensa aniversaria [2011] e selebrand ansema l’Unità d’Italia le còse a sìo cambià.

A noi an pias arcordé cola ch’a l’é considerà un-a dle pì brave atris dl’800 con lòn ch’a conta l’autor d’un pressios ëscrit ch’as treuva a le pàgine 58 e 60 dël volum «Tutte le canzoni Piemontesi e i poemetti d’Angelo Brofferio», publicà da Edilibri - Andrea Viglongo & C. ant ël 1966.

Carlòta, a l’è arportà, a l’era entusiasta dle canson ëd Brofferio che a cantava fra j’amis ant soa vila tra Cavorèt e Moncalé: Guarda che bianca lun-a... ël comediograf Alberto Nòta a scotava comòss, Giordani a ciamava la tradussion e quand che Brofferio a declamava la Cabana e Trant’ani, pròpi Giordani (col che, an polémica con Pòrta, a l’avìa sostenù ’l fond sostansialment reassionari dla poesìa dialetal e so contribù a manten-e l’ignoransa dla gent) a comentava che mai a l’avrìa pensà ch’as podèisso scrive ’d vers sì bej an piemontèis.

Antratant Carlòta a rëspondìa con passion: Quand ch’i guardo ’l sol ch’as leva, a smija tërbol a smija scur; fin-a l’aria a smija pì greva...

Valerio Rolon