Fonte: Piemontèis ancheuj

An diverse époche ’d grup ëd valdèis italian e fransèis a j’ero emigrà ’nt jë Stat Unì dla Mérica. An mes a costi-sì a l’è staje, për esempi, ant ël 1657, un cé ’d William Paca ch’a vnisìa da la Campania. Paca a l’é stàit, ant ël lògn 1776, un dij firmatari ëd la Diciarassion d’Indipendensa e ’nt ël 1782 ël prim italo-merican a dventé Governator ëd në stat american, ël Maryland.

Ant ël cors dij sécoj a j’ero parèj stàite fondà ’nt j’USA diverse comunità valdèise, fra coste la pì granda a l’é la sitadin-a ciamà Valdese (An merican as prononsia Valdiis).

Ai 29 ëd magg dël 1893, dòp d’avèj traversà l’Atlantich ansima a la nav olandèisa Zandaam, ij prim colonisator valdèis a j’ero rivà an treno sla linia Salisbury-Asheville ëd le Southern Railways. Òndes famije a formavo cost grup, sota la tùa dël reverend Carlo Alberto Tron, pastor e filantrop. A j’ero stabilisse ant na zòna postà ’nt j’anviron dël fium Catawba, ant la part oriental ëd la Contea ’d Burke, ant la Carolina dël Nòrd, fra le sitadin-e ’d Morganton e Hickory.

Ël sénter ëd costa comunità a sarìa ciamasse Valdese.

Ant ël gir ëd pòch temp a j’era completasse ’l contrat për caté ’d teren da la Morgan Land Improvement Company e, con në strument ëd costitussion concedù da lë Stat ëd la Carolina dël Nòrd, a vnisìa fondà la Valdese Corporation, che a prevedìa un sistema ’d vive comunitari con la division dij drit e dij dover, ëd le spèise e dij vagn.

Apopré 10.000 etar ëd tèra a j’ero stàit comprà al cost ëd 20.000 $, ipotecà da part ëd la Piedmont Bank of Morganton con 250 tìtoj da 100$ l’un, che dzorpì a j’ero servù për caté d’atrass agrìcoj e ’d géner ëd prim ëbzògn. L’area dla qual a j’ero dventà padron a së spantiava vers sud e sud-ovest ëd cola che ancheuj a l’é la US Highway 70. A l’era na granda estension ëd colin-e e bòsch che le prime 11 famije rivà a l’avìo subit tacà a travajé con granda determinassion. Ai prim colonisator a j’ero bin prest giontasse d’àutri dla midema religion. Ant ël mèis ëd giugn a j’ero rivà 18 colon da lë UTAH, ai 23 d’agost a j’ero rivaje 14 përson-e da l’Italia con la nav La Bretagne e ai 23 ëd novèmber al grup orìginal as giontavo d’àutri 161 Valdèis, ch’a l’avìo traversà ’l grand baciass ëd l’Atlantich con la nav Kaiser Guglielmo II. Ant j’ani apress a sarìo peui ancora rivaine d’àutri.

Ai 9 ëd luj 1895 ël pastor e 200 mémber ëd la Cesa Valdèisa ’d Valdese a decidìo d’unisse a la Cesa Presbiterian-a djë Stat Unì pijand la denominassion ëd Waldesian Presbyterian Church.

La sità ’d Valdese a l’é stàita fondà an manera ufissial ant ël 1920 e a l’avìa elegiù coma sò prim Sìndich Long John, ch’a l’era stàit lë spos ant ël prim matrimòni selebrà sël pòst. La popolassion ëd Valdese, che al di d’ancheuj a l’é d’apopré 4.600 abitant, a l’ha festegià sò sentenari ’nt ël 1993 e për cola arcorensa, për arcordé l’aveniment, a son ëstàit inaugurà ’l Centennial Park (Parch dël sentenari) e na fontan-a an Main Street.

La pì part ëd le vie e dle contrà ’d Valdese a son dedicà a ’d pòst o ’d përsonagi dle valade valdèise dël Piemont. Dzorpì dij topònim Italy e Piedmont, as treuvo ’dcò: Guigou (=Ghigo?), Massel, Praley (= Prali), Rodoret, Rorà, Saint Germain, Villar, Bobo (= Bobbio?). Tra ij përsonagi fondamentaj ëd la stòria valdèisa a son arcordà: Waldo, Janavel, Arnaud, Tron, Pons, Pascal, Rostan, Martinat, Ribet, Laurel, Garrou, Bouchard.

Për mej conòsse la stòria ’d Valdese e an general dij Valdèis as peulo visité ’l Museo dla Tradission valdèisa (Waldesian Heritage Museum), la Cesa Valdèisa Presbiterian-a (Waldesian Presbyterian Church), ël Senté dla Fé (Trail of Faith), ël Village Park Mural (un parch con l’arcostrussion dij leu stòrich e tìpich ëd le valade valdèise piemontèise), la Vinerìa valdèisa (Waldesian Winery).

Ant ël Trail of Faith a son ëstàit arcostruì, con la màssima precision e an scala 1:1, ij principaj leu stòrich e simbòlich ëd le Valade Valdèise. Inaugurà ai 4 ëd luj 1998, a l’é stàit vorsù e creà da Jimmy Jacumin, pressident dël comità organisator, che quàich ani anans a l’avìa visità ’d përson-a ij pòst originaj për podèj prontene ij modej. Ambelelì as treuvo: ël Barbi College (Coulege dij Barba) e la Beckwith School (Pcita scòla Beckwith), la Church of the Cave (Gueiza ’d la tana), ël Temple of Chabas (Templi dël Ciabas), ël Chanforan Monument, la colòna tirà su sël pòst andoa, ant ël 1532, ël valdism a l’avìa aderì a l’Arforma Protestanta, la Memorial Fountain, postà ’nt ël sénter ëd Tor Pèles për arcordé la promulgassion ëd lë Statut Albertin ch’a concedìa la libertà ’d cult ai Valdèis; costi doi monument, dij quaj la version autèntica a l’é a Prangins, an Svissera e a Sibaud, Beubi Pèles, an arcòrdo la partensa e l’ariv ëd la Gloriouse Rentrée, ël longh viagi ch’a arportava ij Valdèis an patria dòp ëd le përsecussion.

La stòria dij Valdèis a l’é fin-a contà ’nt ël drama «From this day Forward» ch’a ven rapresentà minca istà da la companìa Old Players Colony ant ël Old Colony Amphitheater ëd Valdese.

Ant la vsin-a sità ’d Morganton, capital ëd la Contea ’d Burke a l’ha sede n’Università privà, ël Western Piedmont Community College.

(Santacros ëd Civass)