Fonte: Piemontèis ancheuj

A-i era na vira... Sì, pròpi coma ’nt le fàule. Belavans costa a l’é nen na stòria con na bela fin.

Donca na vira a-i era ’n pais con nòm Piemont, un sénter agrìcol d’apopré 1.000 abitant postà ’nt la part nòrd-ovest ëd la penìsola d’Istria, inclus an cola che antlora a l’era la Provinsa italian-a ’d Pòla, 50 chilòmetri pì sota ’d Trieste e 25 chilòmetri a orient ëd la còsta adriàtica.

Ancheuj Piemont d’Istria a esist squasi pì nen përchè dòp ëd la Sconda Guèra Mondial sò nòm a l’é stàit cambià an Završje, përchè j’abitant (ciamà Piemontèis, as capiss) a son mach pì quàich desen-a e përchè le ca veje a son për la pì part abandonà e malandàite. Còs ch’a l’é capitaje për rivé a costa situassion? A venta score sle pàgine dla stòria ’d cost pais bin ësfortunà, coma da part tanti àutri dl’Istria e dla Dalmassia che na vira a j’ero italian-e.

Coma pcit vilagi roman, peui sota al podèj dij Patriarca, dòp sota la Repùblica ’d Venessia, Piemont a l’era la capital ëd na pcita comunità ’ndipendenta che a ciapava ’dcò Castagna e Visinada con d’àutre pcite località al dëdlà dël fium Quieto.

Ant ël 1523 Piemont a vnisìa catà da la nòbil famija venessian-a dij Contarini e ’l borgh, ch’a pijava ’l nòm dal vej castel, a l’era difèis da na dobia cinta ’d muraje con doe pòrte. Ant ij vìcoj as parlava ’l dialèt venessian che, coma an d’àutri pòst ëd l’Istria, a ciapava d’intonassion particolar. Ai cit ch’a ’ndasìo a scòla, costruìa dacant al neuv Dòm vant dël pais, as mostrava la lenga italian-a e, coma an tuta l’Istria, la religion cristian-a a l’era bin sentìa e praticà.

Peui a l’era rivaje la dësgrassia. Fin-a dal 1943 ël pais a l’era stàit ciapà sota la violensa dle bande dij partigian comunista jugoslav dël maressial Tito che as la pijavo con gramissia foravìa contra tut lòn ch’a l’era testimoniansa e marca dla coltura italian-a. Parèj, con ël but ëd rivé a gavé cola passionalità dij teritòri italian dla Venessia-Giulia, ëd l’Istria e dla Dalmassia che, për conquista o apress a ’d tratà ’d pas, a j’ero stàit ës-ciancà a l’Italia e tacà a la Jugoslavia, ij tropié ocupant a j’ero maciasse ’d crìmen da sassin. Fra le vìtime pì avosà ’d costi amassidi a l’era staje don Fransèsch Bonifacio conossù coma «ël santin», massà a Grisignan-a e beatificà ai 4 d’otóber 2008 ant la catedral ëd San Giust a Trieste.

Ëdcò Piemont d’Istria a l’avìa patì coste violense e bolversament e a la fin soa popolassion a l’avìa dovù scapé lassand con la fòrsa le ca, ij vej ch’a podìo nen andé via, ij camp e le bestie. La surtìa a l’era stàita pres che total e l’abandon ëd la popolassion ëd lenga e coltura italian-a a sarìa completasse ’nt ël gir ëd pòchi ani, ij piemontèis ch’a scapavo a l’avìo trovà n’arfugi sigur për la pì part a Trieste o comsìa dëdsà dël confin con la Jugoslavia. Se anans ëd la Sconda Guèra Mondial a-i j’ero apopré 2.000 abitant, dòp a l’era restaine mach na tranten-a.

Passà belavans ij prim moment dur, quand che la popolassion a l’era dovusse sistemé ’nt ij camp për ij pròfogh butà su a Trieste e an d’àutre part d’Italia, j’esilià piemontèis a l’avìo trovà la fòrsa ’d riunisse fra ’d lor. Dël tut veuidà e abandonà ai ravagi e a la malacura dle ca sensa abitant, ël pais a l’avìa finì d’esse condanà a ’n dësblesse pasi e sensa speransa.

La Comunità ’d Piemont d’Istria, ch’a fà part ëd l’Associassion ëd le Comunità Istrian-e, a l’ha seguità a manten-e viva, con orgheuj, soa orìginal identità cultural istrian-a e veneta organisand le feste patronaj (San Fransèsch da Paola, La Natività dla beata Vèrgin Maria), d’ancontr, ëd publicassion, ëd celebrassion, ëd promossion d’intervent për d’operassion ëd recùper e për l’arconossiment dij drit ëd j’emigrà, visadì esse dedomagià o avèj andaré ij sò beni.

Ant j’ùltim ani a l’é nassuje la volontà d’arcuperé lòn ch’a resta dël pais e, mersì a ’d contribù ’dcò italian, a dovrìa prest torné a vive dventand un sénter ëd turism. Vist da nòstra part a sarìa bel ch’a tornèissa ciamesse coma ’n temp: Piemont!

Santacros ’d Civass (Claudio Santacroce)