Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Andasend anans sla carzà dj’argoment gropà al Risorgiment ant la Biblioteca dël Consèj Regional dël Piemont a l’é inaugurasse ai 9 ëd mars [2011] na mostra bastansa foravìa dal tìtol: Risorgiment an «direta», crònache ’d n’época.

Costa esposission a l’é stàita cudìa da lë stòrich Giancarlo Melano che, travers a la presentassion ëd lìber, ëd giornaj, d’arviste, ëd document e d’acessòri ’d divise militar, a veul dimostré coma che ai temp ëd le Guère d’Indipendensa la comunicassion ëd j’aveniment a fussa bin lesta a spantiesse. Bele che le distanse a fusso grande e che ij mojen ëd comunicassion a fusso nen così avansà, dal pont ëd vista tecnològich, coma ch’a lo son al di d’ancheuj, tutun la popolassion a vnisìa ’nformà ’d tut lòn ch’a capitava përchè ij giornaj e ij periòdich ëd l’época a j’ero bondos, a fasìo core le notissie, a publicavo j’opinion dij polìtich e di generaj; dzorpì a j’ero pròpi ij protagonista dj’aveniment a vorèj aprofondì lòn ch’a l’era pen-a suceduje o ch’a l’era lì për sucede.

Tut sòn a capitava për tràmit dël papé stampà e a venta dì che ’dcò le problematiche gropà a la produssion dij giornaj a j’ero motobin pì greve dle nòstre, për esempi la composission dij caràter a vnisìa fàita tuta a man e ’dcò la stampa a l’avìa nen a disposission le rotative ch’a campo feura mijara ’d còpie an pòch e pa nen. Le redassion e le tipografìe a j’ero d’atelié andoa ch’a ventava avèj na gròssa esperiensa e, se i vorèisso fé ’n confront, miraco ij boro a j’ero ’d meno che adess.

Bele che le scòle obligatòrie a rivèisso mach fin-a a la sconda elementar, a j’ero an tanti a savèj lese e scrive, dzortut ant le sità; a lesìo le notissie e a fasìo ’d coment an manera da feje rivé ’dcò a coj ch’a j’ero analfabeta.

Miraco n’àutr problema important a l’era col dël cost dij giornaj e che, con ël passé dj’ani, a sarìo avsinasse a le possibilità dle famije meno sgnore.

Antlora as costumava publiché ’d lìber, ëd giornaj, dë scartari e minca sòrt ëd neuve sël papé stampà an manera da podèj documenté lòn ch’a capitava an na forma lesta a spataresse.

J’idèje ’d caràter polìtich a vnisìo stampà su dë scartari fàit ëd pòche pàgine ’d fasson ch’a fusso bel fé da lese an pressa, tramentre che ij rendicont ëd le campagne militar a j’ero motobin pì detajà e ’nlustrà con d’incision e mape geogràfiche, ëd le vire fin-a colorà espress a man. Parèj as savìa tut, a bastava caté ’n giornal opura fesse conté le neuve da chi a lo lesìa.

Con costa gàbola a j’era pì nen ël problema dël cost.

An costa mostra a ven esponù ’n pcit campionari ëd le bondose publicassion ëd l’época (fra ’l 1848 e ’l 1870), ëd le quaj tante a son stàite stampà a Turin, ch’a rapresento na testimoniansa dël debat polìtich e dle vicende militar dël Risorgiment an Piemont, an Italia e an Euròpa. J’autor a son tra ij pì avosà coma Massimo d’Azeglio, Luigi Carlo Farini e Edoardo Bellomo.

Ansema, quasi a vorèj completé ’l dëscors, a-i son ëdcò d’incision, ëd divise militar, d’arme e dë sbossèt ëd l’época.

La vision ëd coste publicassion a permet ëd capì con bel fé e an manera direta tut lòn ch’a l’era capitaje, da j’aveniment a la polìtica ai confront fra ij vàire përsonagi. Tut sòn semper con ël midem but ëd porté tuti j’italian sota na sola bandiera. Costa-sì a l’era la stra për fé savèj tut e squasi sùbit (gavà ’d lòn ch’as vorìa nen fé savèj. N.d.R.).

Belavans a coj temp a j’era nen la television e gnanca internet, ma la grija dle comunicassion a fonsionava con d’àutri mojen (ël prim telegrafo magnetich a vnisìa provà ai 30 ëd giugn dël 1847 tra Livorn e Pisa da Carlo Matteucci) për fé viagé e an pressa le notissie përchè la comunicassion a l’era semper pì ’mportanta.

Cole publicassion ch’a ven-o presentà an costa esposission a fan part ëd colession privà turinèise.

Vorend dé ’n giudissi final as peul dì ch’a l’é na mostra istrutiva e ùtila, ch’a ven ancontra a l’esigensa ’d capì coj ch’a son stàit j’aveniment, ma contà con la vos dij protagonista, sensa gnun coment nì ’ntërpretassion.