Fonte: “Piemontèis ancheuj”

A Palass Real ëd Turin a l’é duverta da tre mèis [2011] na mostra bela e assè ’nteressanta che a veul arcordé, ansema a tante d’àutre manifestassion, ij 150 ani dl’Unità d’Italia. Cost-sì a l’é un longh dëscors ëstòrich ch’a s’anandia con ël Congress ëd Viena (1814-1815) e che a traversa tuta la stòria dël Risorgiment italian, dij sò përsonagi e dle guère d’indipendensa. As conta nen mach la stòria dij sòlit grand përsonagi ch’i l’oma conossù dai prim ani dë scòla, ma, për boneur e a l’era ora, ëdcò cola dle fomne, ëd j’òmo, ëd le mare, dij soldà, dël pòpol; ansema a son present coj ch’a fasìo part dël mond artìstich: pitor, scultor, musicista, poeta e peui ëdcò ij cit, cole masnà ch’a son semper stàite presente ’nt ël cors ëd la stòria, ma tròp soens a ven-o dësmentià.

Mincaun-a ’d coste figure, chi pì e chi meno, a l’ha fàit la soa part, a l’ha scrivù la soa riga sël lìber ëd j’aveniment. As parla ’d n’época ’ndoa ch’a son ëstàje ’d grande idèje e entusiasm: da Vitòrio Emanuel I a Carlo Felice, da Carlo Alberto fin-a a Umbert II ëd Savòja, passand an mes a le face ’mponente e ’mportante ’d Camilo Benso, cont ëd Cavour, Màssim d’Azeglio, Garibaldi, Costantin Nigra, Mazzini, Napoleon III, Fransésch Giusèp, Pio IX e peui ij generaj e le bataje ch’a l’han vist meuire, sota al feu nemis, tanti e tanti giovo e nen mach piemontèis, ma ’dcò siassà an mes a le file ’d coj tanti volontari ch’a rivavo da minca part ëd la penìsola e ch’a chërdìo ’nt ij midem ideaj ëd libertà e patria.

Ant la galerìa ’d coj ch’a son intrà ’nt la stòria dël Risorgiment a peulo nen manché le figure feminin-e, e già përchè l’Italia a l’han nen mach fala tuta j’òmini; alora vardé-sì ch’i trovoma fra ij ritrat col ëd la marchèisa Virginia Elisabetta Luisa Carlotta Antonietta Teresa Maria Oldoini, dventà con ël matrimòni la famosa Contëssa ’d Castijon e ch’a l’avrìa ’ncantà la Cort ëd Paris con soa blëssa, fasend casché ai sò pé gnente ’d meno che Napoleon III e, coma conseguensa, cissand la gelosìa ’d tante fomne e an particolar cola d’imperatris Eugenia.

Semper fra ij visagi gentij as peul amiré col ëd Maria Teresa ’d Toscan-a, la bela e afetuosa fomna ’d Carlo Alberto, opura col ëd Maria Adelaide d’Asburgo, fomna ’d Vitòrio Emanuel II, ëdcò chila sagrinà da la rivalità ’d Rosa Vercellana, o mej la Bela Rosin.

Tratandse ’d na mostra dedicà ’dcò a j’aveniment ëd le guère a fan bela figura ij quàder ëd gròsse dimension, coma ch’as costumavo a col época, andoa ch’a son rapresentà le grande bataje coma Calatafimi, Custoza o la Cernaia ’nt la guèra dla Crimea. Ij pitor pì vajant a l’avìo nen mancà ’d fërmé su soe tèile ij moment glorios e trionfaj (le derote a son mai stàite un bon soget përchè ch’i a përdìa a l’avìa già pro ’d brut arcòrd e a vorìa nen vëdje memorià sij quàder) coma «L’intrada ’d Vitòrio Emanuel II a Palermo» o «L’intrada ’d Vitòrio Emanuel II a Napoli».

Për boneur a-i son ëdcò le rapresentassion ch’a rësguardo ij moment pì pcit, ma për sòn nen meno ’d valor, ëd la vita ’d tuti ij di: ij ferì, la Cros Rossa, le mare ch’a salutavo ij fieuj an partensa e che belavans a sarìo pì nen tornà tuti. Ansema a la pitura a s’anandiava la mòda ’d fissé j’imàgin ansima al papé con le prime fòto an bianch e nèir, magìa ’nciarmanta ch’a trasmëtìa la sensassion d’esse present a coj fàit anlustrà. Parèj vardé–là la fòto dij bërsalié ch’a intro an Roma passand da la brecia ’d Pòrta Pia opura la fòto, assè dròla, d’un dij fotògrafo ch’a ’ndasìa dapress a le diverse spedission portandse tuta l’atressadura, comprèisa la stansia scura për dësvlupé le lastre, ansima a ’n chèr tirà da ’n caval robust.

Sfrutand coj angign che la técnica moderna a buta a disposission, arlongh al përcors ëd l’esposission ch’as dësròla ’nt cole stansie dël prim pian ch’a l’han vist la stòria fesse viva, a l’improvisa a fan l’aparission ëd sene con përsonagi divers ch’a parlo fra ’d lor mentre che le mùsiche a compagno la vìsita.

Ant lë scònd pian nòbil dël Palass, ant ij midem alògg ch’a j’ero stàit dël Rè e ’d soa famija, a-i é un përcors pì ìntim për dëscheurve la vita ’d tuti ij di, con le passion, ij vissi, j’amor ëd la famija real al complet.

Ël gir espositiv a finiss intrand ant ël grand salon da bal andoa che, con un gust senogràfich pì che soasì, a son postà tanti manchen vestì con ij costum orìginaj fàit espress për la prima rapresentassion dël Nabucco ’d Giusèp Verdi, realisà pròpi a l’época da l’avosà sartorìa Caramba e ancheuj ant la colession dël famos costumista turinèis Della Valle, a saluto ij visitator compagnandje sle nòte soasìe ’d «va pensiero».

An conclusion costa-sì a l’é na mostra ch’a va bin për tuti, grand, masnà e coj anteressà a j’argoment; passand sij midem paviment ch’a son ëstàit pistà dai përsonagi famos a dventa na manera ’d fé, spassëggiand sensa pressa, un përcors coltural e stòrich ch’a fà arvive le doe stòrie dël Risorgiment italian, cola granda ch’a s’antërsa con la stòria dël Piemont e peui ’dcò cola pcita, cola ’d mincadì, cola dij cit eròe ch’a son nen finì sij lìber.

Për chi a l’avèjssa gòj ëd completé cost dëscors formativ e ’nformativ as peul ëdcò ’ndé fin-a a Racunis, ant ël castel dij Savòja, për dëscheurve mej tuta la vita ’d Carlo Alberto e ’d Vitòrio Emanuel II, da l’infansia al moment ëd setesse sël tròno, con tute cole figure ch’a son ëstaje dacant.