Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Ant ij locaj ëd la Biblioteca dël Consèj Regional dël Piemont [2011] a seguito a esse presentà ’d mostre gropà a l’argoment dij 150 ani da l’Unità d’Italia, coste a son d’ocasion pressiose për podèj vëdde ’d materiaj che diversament a resterìo miraco sacrificà ’nt le colession privà. Sta vira a toca a n’argoment, tant për dilo an manera soasìa, ch’a l’é pròpi savurì, an efet as trata ’d n’esposission ëd menù orìginaj stampà ’nt le forme pì diverse.

Cost material a l’é stàit butà a disposission da n’avosà studios, arsercador e colessionista, ch’a l’é ’dcò un grand amis ëd Piemontèis Ancheuj, visadì Domenico Musci ’d Casele. Chiel, nen mach a l’ha sernù an mes a la bondosità ’d soa ràira e sgnora colession pì che sent menù, ma a l’ha ’dcò ideà e cudì costa presentassion al pùblich con un deuit ch’as peul definisse degn d’un maître.

La passion ëd guerné coj bijèt ch’a conto coma la passion dël mangé bin a sia mai smortasse a smija na còsa dròla, nopà a l’é mach visitand costa esposission che un a peul capine l’importansa e ’l valor. An costa presentassion as propon un viagi a travers ëd la cusin-a piemontèisa, anandiandse dal 1861 con l’Unità për rivé, coma ch’a dis ël tìtol, a la Granda Guèra dël ’15-’18. Lòn ch’a rend galup, al dëdlà dl’aspet gastronòmich, cost material a l’é ’l fàit ch’a son nen mach ij comun menù ’d ristorant e obergi, ma dzortut coj prontà për le feste dë stagion, për j’arcorense anuaj, për j’artreuv ëd j’associassion (militar, sportive, dij pompista, dij coscrit e via fòrt), disné gròss për festegé ’d përsonagi avosà, arcorense ’d società, confrerìe e corporassion.

Ël menù a l’é donca un quaicòs ëd pì soagnà che mach la lista dle pitanse ’nt l’ordin ëd portà, ma a l’è ’dcò ’n document ëstòrich ch’a conta dl’aveniment an question e an dà la data e d’àutre ’nformassion an pì ’d cole sempie ch’a servìo a tuti ij partessipant për regolesse an antìcip su lòn ch’a l’era mej mangé.

Costa rassegna a l’é bela nen mach për la vision ëd tuti coj cartroncin colorà, ma ’dcò për la presentassion ëd cola ch’a l’era la cusin-a dla sconda metà dl’Eutsent, la cultura dij mangé, l’inventiva dij cusiné piemontèis, ij gust e j’esigense dij taulant, l’influensa dla cusin-a fransèisa, e le diverse portà an fonsion ëd l’aveniment ch’as selebrava.

A coj temp a l’era motobin important archinché n’event ëstòrich, polìtich, cultural o d’arcorensa përchè a l’era un moment d’agregassion fra amis ch’a trovavo la manera d’arpatesse la vòlta dla boca an mes a fricassà mës-cia e barbera.

Costi menù a son ëd fatura rafinà, piasos a la vista e bin colorà, donca gnente a che vëdde con coj ësmòrt dël di d’ancheuj. Tant për cissé la veuja d’andé a la mostra i na parloma ’d quaidun: për ancaminé a-i é col dël 1886, prontà për ij festegiament dij 50 ani da la fondassion dël còrp dij Bërsalié, andoa ch’a son beivusse ij «vini dei colli d’Italia» dzorpì che tasté la fricassà mës-cia, beu, pess, polastr e tante d’àutre còse bon-e. A-i é peui ’l menù dël 1898, vorsù dal Comissi Agrari për ël disné an ocasion ëd l’inaugurassion dël drapò social, opura coj organisà për festegé ij neuv Cavajer e Onorevoj.

Fra coj pì anciarmant a-i é col dël disné prontà a turin con l’ocasion dël ters Congress ëd le Mascre Italian-e dël 1886, ch’a capitava ansema al Carlevé ’d Turin; motobin original, un dij pòchi scrit an Piemontèis, a l’é col pagà për onoré lë scritor e poeta Alberto Viriglio al moment ëd soa nòmina a Cavajer.

Un menù ch’a cissa vreman la curiosità a l’era stàit stampà për ël disné dla Società Operaia Femminile ’d San Morissi Canavèis ant l’ocasion ëd la presentassion dël neuv drapò, ai 24 giugn 1902; a saran pro stàite ’d fomnin-e grassiose, ma coma ovriere a l’avìo sens’àutr un bon aptit da già che ’nt ël menù as trovava: una bottiglia di vino da un litro caduno, oltre una bottiglia ogni quattro persone di nebiolo o barbera. Le portà a son anciarmante: antipasti assortiti, fritto misto, pastina al consomè, lesso guarnito, scaloppine con piselli, arrosto e pollo con insalata, frutta, formaggi e confetti!

Ciama n’àutr! E mancomal ch’a diso che le fomne a son ël sess débol, ma con la forciolin-a rinforsà!

Chi ch’a prontava costi menù as contentava nen d’un tipògrafo basta ch’a sia, ij cartroncin a son tuti stampà a color (e nen mach un sol) con l’angagg ëd vajant dissegnator e ca ’d litogràfia ch’a smono, con bongust e mzura, a sconda dj’ocasion, na lista ’d pitansin për passé an alegrìa un moment fra amis.

A son ëd menù ch’a fan tuti arferiment a d’aveniment capità an Piemont e con në spantiament ëd località dj’anviron, ch’a fan capì coma ch’a fussa nen mach Turin ël pòst për trovesse a buté le gambe sota la tàula tenend an man un programa soagnà. Ëdcò la diverse inissiative ch’a cissavo coste mangiade a son testimoniansa ’d na vivacità strasordinaria an tuti ij livej sociaj. Se peui as va a lese an mes a le righe dij pitansin ësmonù as capiss coma ch’a fussa granda la veuja e la gòj ëd fé festa, ocasion d’ancontr, d’alegrìa e d’amicissia, valor important ant un época pòvra ’d divertiment.

Antlora, coma ancora ancheuj, a l’era bel setesse a tàula nen mach për mangé, ma për ël piasì sùblim dë sté ansema.

An conclusion as peul dì che con costa mostra as treuva n’àutr aspet ëd cola stòria ch’a l’ha ampinì ij lìber, na stòria ch’a l’é nen farsìa d’aveniment tràgich nopà a l’é pien-a ’d bataje combatùe con cuciar e forciolin-e.