Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Al’é inaugurasse ai 26 d’avril [2011], ant ij locaj ëd la Biblioteca dël Consèj Regional dël Piemont, na mostra ch’a l’é dedicà ai librèt ëd j’euvre lìriche che an quàich manera a son gropà a l’idèja e al pensé dël Risorgiment italian. Col ch’a l’ha cudila e al temp midem a l’ha ’mprëstà ’l material a l’é ’l colessionista turinèis Giorgio Rampone, studios apassionà, arsercador e crìtich musical avosà. La mostra a l’ha ’l but ëd përcore, travers a costi librèt, n’arch dë stòria motobin largh, anandiandse da la prima metà d’Eutsent për rivé fin-a a l’Unità d’Italia e fin-a pì anans. Un a podrìa pensé, parèj d’achit, che a l’é mal fé dé dapress a ’n fil longh e angavignà coma col ëd la stòria risorgimental, ma sòn a l’é nen vera përchè pròpi la mùsica e j’euvre lìriche a l’han dàit un gròss contribù a lë spantiesse e ’nreisesse ’d coj prinsipi patriòtich ch’as vorìo fé conòsse.

Ël Risorgiment tutun a l’é nen mach ëstàita na coalera ’d guère e ’d bataje, ma con la gent a l’é ’dcò staje tut un dëscors d’idèje e ’d coltura. Ël teatro ’nt l’Eutsent a l’é semper ëstàit un pòst d’ancontr për la nàssita, lë scambi e lë spantiesse dj’idèje; donca belavans ch’a-i fusso le guère (cole vere con ij mòrt e ij ferì) a-i ero ’dcò ij musicista ch’a componìo, ij poeta ch’a scrivìo, jë scultor ch’a modlavo e ij pitor ch’a esprimìo ij so pensé dovrand ij color. La vita coltural a l’era nen fërmasse con la Restaurassion, ma a seguitava a proponse con entusiasm ant un perìod ch’a l’era pien d’arbeuj, d’idèje e d’arceste neuve da part ëd la gent e, coma conseguensa, ëdcò ’d grand arneuvament ch’as abinavo a le neuve invension e ai gròss cambiament ant la manera ’d vive.

Ij librèt d’Òpera ch’a son butà an vision al pùblich, e a son pì che sent coma arpreuva ’d na produssion bondosa, an costa esposission a sarìo coj ëd cole Òpere ch’a son stàite rapresentà për la prima vira pròpi a Turin e donca, con rason, a peulo definisse coma le «Prime Turinèise», ëd quand che Turin a l’era nen mach na sità ’mportanta, ma la capital, na granda capital an Euròpa!

An mes a costi tanti librèt, ch’as peulo vëdde an contrà Confiensa al nùmer 14, a-i na j’é un ch’a l’ha cissà nòstra atension ant na manera particolar: as trata dl’ «Ettore Fieramosca», Òpera e librèt ispirà dal famos romanz ëstòrich ëd Massimo d’Azeglio e scrit dal turinèis Edoardo Augusto Berta (1867-1931), scritor e poeta ch’a l’era stàit autor ëd «Cadenze» (1833) e ’d «Sette spade» (1908), dzorpì ’d na produssion ëd tante àutre fàule ispirà dal mond ëd le faje.

Avocat con la vocassion ëd lë scrive a l’avìa portà anans, an colaborassion con Baldassarre Cerri, comproprietari dla «Gazzetta del Popolo», la diression dël suplement ëd la dumìnica «Gazzetta del Popolo della Domenica» dal 1883 fin-a a soa ciusa ai 26 dë dzèmber dël 1915. Un dij sò test a sarìa ’dcò servù a Leone Fino (mej conossù mach coma Rico) a presenté, ant ël 1915, ël bossèt an piemontèis dal tìtol «Parèj dël ’59».

Ëdcò la mùsica ’d cost «Ettore Fieramosca» a l’era nassùa da n’àutra ment turinèisa: Carlo Adolfo Cantù 1875-1942) compositor avosà, diretor d’orchestra e crìtich musical an sla «Gazzetta del Popolo», ch’a l’avìa studià al Conservatori ’d Turin ansema a Giovanni Bolzoni. Tant për finì con n’àutra nòta ch’a gropa ancora ’d pì costa euvra a Turin a venta signalé che la cuvertin-a dël librèt a l’é soagnà da na xilografìa a doi color ëd Giorgio Ceragioli (1861-1947), pitor, scultor e decorator, turinèis d’adossion, che a disdeut ani a l’era anrolasse ’nt ël còrp dij Bërsalié andoa ch’a sarìa restaje për quasi des ani. A la sità ’d Turin a l’avrìa daje, ant l’ocasion dij prim sent ani da la fondassion dël còrp, ël monument ai Bërsalié, ant ij giardin La Marmora.

A smija gnanca vera che bin tre turinèis a l’abio lassà soa marca ’nt cost librèt, ma a l’é ’dcò frapant consideré che tuti e tre a son miraco stàit famos e avosà an vita nopà ancheuj a son tombà an pien ant la dësmentia.

Costa Òpera a l’era stàita rapresentà donca a Turin për la prima vira ’nt ël 1921 al Teatro Regio.

Tornand a la mostra as peul disse ch’a l’é ’nteressant dëscheurve coma che l’Òpera lìrica a l’abia ’dcò chila partessipà, an quàich manera, al moment ëstòrich bin mal fé ch’a l’ha caraterisà ’l rivé a l’Unità d’Italia e che vàire libretista, con ij sò vers, a l’abio esprimù ’d sentiment patriòtich e nassionalista.

La mostra a ven dividùa an tre session: la prima part a rësguarda quàich melodrama dl’época anans a le Guère d’Indipendensa andoa che tutun as na treuvo ’dcò, ant ij librèt, ëd vers dal contnù patriotìch; la part central a l’é dedicà a Giuseppe Verdi e l’ambient coltural ëd sò temp, mentre che la part final a rapresenta ’l contribù dàit da la mùsica al Risorgiment Italian.

Coma semper a càpita a son ëstaje ’d përsonagi famos an vita, ma peui prest dësmentià; ëdcò ambelessì i trovoma ij nòm ëd musicista, d’autor, d’Òpere lìriche e ’d libretista che ancheuj mach pòchi studios a apressio, e che ai sò temp a l’avìo portà un onest e coragios contribù a j’idèje për colaboré ai grand cambiament ëd n’época ’ntrega.