Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Ernesto Bertea a nass ant la sitadin-a ’d Pinareul ant ël 1836 da na famija sgnora dla borzoasìa, còsa che a-j përmet dë studié. A s’anandia al Colegi Cìvich e a riva fin-a a la làurea an Giurisprudensa ch’a pija ’nt ël 1857 e sòn mach për feje piasì ai sò. Ant ël midem ann a s’iscriv ëdcò al Cìrcol ëd j’Artista ’d Turin, sòn a vorìa dimostré che fin-a da giovo a coltivava ’nt sò cheur la passion për l’art. An efet cost giovo a l’avìa studià pitura, ansema a jë studi ’d Giurisprudensa, con n’àutr avocat dventà pitor, Ernesto Allason, anlev ëd Carlo Piacenza.

Nen sodisfàit ëd j’insegnament arseivù, ël giovo Ernesto as trasferiss a Ginevra e a dventa anlev ëd Gustave Castan. Ant l’ambient ginevrin a fa amicissia e as treuva con ij pitor dël pòst, con lor a pitura dal ver ëd vedute dla val dël Rodano dëscurvend un paisagi ’ncantà. Passà un pòch ëd temp a sent l’arciam ëd Paris e, rivà ambelelì, as agrega ai famos paisagista ’d Fontainbleu dla scòla dita ’d barbison, ch’a l’é ’dcò l’emblema dla protesta contra j’ambient artìstich ufissiaj. Ant cost ambient, pien d’entusiasm, a conòss motobin d’artista vajant, fra costi l’animalista Constant Troyon e ’dcò ’l nòstr Alfredo D’Andrade con ël qual a strenz na fòrta amicissia; ansema a chiel, passà un pòch d’ani, a aderiran, con tanti d’àutri artista inovator ëd la pitura dël paisagi, a formé un grup ciamà la «Scòla ’d Rivara».

Ernesto Bertea a venta vëdlo andrinta a cost contest ëstòrich ëd l’ambient artìstich; soe aspirassion, coma cole ’d tanti dij sò amis, a j’ero cole ’d torné a la natura sempia, cola dël pan frèsch, ëd l’eva ’d sorziss, ëd la vita dij camp, dij pascagi e dij mulin. Con la «Scòla ’d Rivara», ëd la qual a fasìo part ël D’Andrade, Ernesto Rayper, Carlo Pittara, Vittorio Avondo, Bertea as propon coma but col d’arnové la coltura épica e eròica dël Risorgiment për calé torna ’nt ij pra e lì convive con le stagion sota ai cej ësclint.

As capiss che la pitura ’d Bertea e dij sò amis, con ij quaj a condividìa l’idèja d’un arnovament ant l’antërpretassion dël paisagi, a l’era an contrast con ij cànone clàssich e ’l rigoros insegnament ëd j’Academie dle Bele Art.

L’artista a travajava con serietà e entusiasm sèmper a strèit contat con ij sò amis, dzortut ant le stagion ant le quaj la natura a l’era pì luminosa e acolienta. Minca vira ch’a calava ’nt ij camp a scotava na neuva realtà dël paisagi e, a travers dij sò quàder, a comunicava ’d neuve emossion sensa mai calé a ’d compromess mach për piasèj al pùblich e mantniend sèmper la dignità ’d soe sernie e dla consiensa artìstica.

Dal 1857 e fin-a al 1902 a partéssipa a j’esposission ëd la Promotris ëd le Bele Art ëd Turin e dal 1863 al 1902 a l’é ’dcò present a le mostre anuaj dël Cìrcol ëd j’Artista ’d Turin.

Ernesto Bertea a l’era motobin istruì, a colaborava e a dasìa ’d consèj a Alfredo D’Andrade ’nt la tùa e ’nt ël restàur ëd castej, monument e frësche an Piemont, val d’Osta e an Liguria. Chiel a-j farà caté la «Casa del Senato» a Pinareul e a na farà cadò a la Comun-a. Sle rive dël Pò a nasserà ’l Borgh Medieval e ’dcò ambelelì a-i sarà un pëssionin ëd j’ispirassion ëd Bertea.

Ant ël 1882 a vnirà nominà Regio Ispetor për ij Monument e jë Sgav d’Antichità dël Circondari ’d Pinareul e an cola fonsion as buterà con passion a cataloghé e arcuperé j’edifissi stòrich ëd Pinareul, a compilerà bondose schede dij monument soagnà da le fotografìe dël turinèis Secondo Pia. Fra j’intervent fàit a Pinareul as peulo arcordé la catedral e ’l Palass dij Prinsi Acaja.

Cost artista a l’ha sèmper viagià tant, sèmper a l’arserca ’d neuve emossion an Italia, Fransa, Àustria, Spagna e Scòssia; tutun soa compagna ’d viagi a l’era sèmper la valisëtta con j’atrass da pitor. An ocasion dij sò viagi a l’estero, dzortut ant le përmanense a Londra, Ernesto Bertea a l’avìa catà d’oget sirimoniaj e rituaj ch’a rivavo da Australia, Malesia, Ìsole Salomone, Polinesia e da tanti àutri leugh esòtich, sòn për fesne na colession. An particolar doe «pagaie» dla Polinesia a son presente ant le colession ëd Palass Madama a Turin, cadò pròpi d’Ernesto Bertea.

Ant ël 1895 ij sò consitadin a l’avìo vorsulo coma aministrator comunal e për bin doe vire a l’era dventà assessor ëd la Comun-a ’d Pinareul; ant cola fonsion a l’avìa svolgiù so dover con onestà e serietà presensiand a tute le sedute dël Consèj comunal, fin-a a quand che la salute a l’avìa compagnalo.

A l’età ’d sessanteut ani, ant ël 1904, ant ël di che a ven dedicà a l’arcòrd dij mòrt, ël cheur d’Ernesto Bertea a l’avìa chità ’d bate. Ij sò amis pì devòt, fra i quaj D’Andrade e Avondo, con la presensa ’d Luigi Facta, polìtich pinarolèis, a l’avìo compagnalo ’nt l’ùltim viagi e ’nt ij dëscors ëd salut al simiteri a l’avìo definilo «artista genial»; ij giornaj dël temp a l’avìo arcordalo coma «valoros artista, onor ëd l’art piemontèisa».

Sò fieul pì vej, Cesare, nassù dal matrimòni con Eleonora Vicino, as laureava ingegné civil ant ël 1889 a la Scòla d’Aplicassion ëd Turin e ’nt ël 1891 a intrava a travajé a l’Ufissi Regional për la Conservassion dij Monument ëd Piemont e Liguria (cola che ancheuj a l’é la Sovrintendensa ai Monument dël Piemont e Liguria) che a l’era diret da l’amis ëd sò pare: Alfredo D’Andrade. An costa manera j’atension e j’interessi d’Ernesto Bertea a trovavo na continuassion ant ël temp.

Fra j’àutre còse fàite për arcordelo, soa sità natal a l’ha dedicaje na contrà ch’a l’é nen lògn dal central Cors Turin. Ant la Colession Cìvica d’Art ëd Palass Vittone a Pinareul, a son guernà na quaranten-a ’d taulëtte ’d Bertea mentre d’àutre a son presente an colession importante, tute a son arzervà a cola manera soa ’d rapresenté ij paisagi.