Fonte: “Piemontèis ancheuj”

Massimo Taparelli d’Azeglio a l’é stàit un dij përsonagi piemontèis ëd l’Eutsent, fra ij pì istruì e onest ant ël panorama dël Risorgiment italian. Soa vita a l’è svolgiusse fra art, leteratura, polìtica, viagi e amicissie importante. A nassìa a Turin ant ël 1798 da na veja famija aristocràtica dla provinsa ’d Coni (Cesare Balbo a l’era sò cusin prim) e ’nt col midem ann a-i nassìa ’dcò Carlo Alberto.

Ël pare, Cesare Taparelli, avosà esponent ëd la restaurassion sabàuda con ëd san prinsipi e na përfonda fé religiosa, a dasìa al cit Massimo, a sò frej, Prospero Luigi e Roberto, e a le doe seur n’educassion rigorosa.

L’infansia ’d Massimo a ved ij bolversament ëd la situassion polìtica europenga e quand che Napoleon Bonaparte a riva a Turin chiel con soa famija, fedej a sò Rè, as na van an esili a Firense, la midema sità ’ndoa ch’a van tante d’àutre famije importante dla nobiltà e përsonalità piemontèise, fra le quaj ëdcò cola ’d Vittorio Alfieri. Ant ël 1807 la famija d’Azeglio a dev torné a Turin andoa che ’l giovo Massimo a studia a ca con l’agiut dël precetor Giorgio Bidone, brilant giovnòt con na bondosa coltura sentifica.

Con la fin ëd Napoleon, ant ël 1814, e l’artorn dij Savòja, Massimo a dëscheurv la veuja ’d dé dapress a le pianà dël pare e as anròla coma anlev ufissial ëd Cavalerìa, tutun a lassa prest la cariera militar për la Guardia Provinsal e dòp as trasferiss a Roma, andoa che ’l pare a l’é angagià an mission diplomàtiche. Ant cost neuv clima coltural, fàit ëd lus e color, ëd un patrimòni artìstich così divers da soa pcita patria turinèisa, ël giovo a treuva sò ver talent për l’art e lì a ’mprend le prime nossion ëd dissègn e pitura.

Cost curt sogiorn roman a dventa fondamental për soa vita. A torna a Turin, ma la dissiplin-a dël pare a-j va strèita përchè chiel a l’é insoferent a le régole, ai vantagi e a le costume dl’aristocrassìa. Con l’agiut ëd sò magìster Giorgio Bidone, ch’a l’ha capì lë spìrit ëd l’anlev, a sern col ch’a sarà sò futur e a decid ëd torné a Roma për dé dapress a soa vocassion për la pitura.

Ant la sità eterna Massimo d’Azeglio as dà con passion a studié ’l dissègn e la pitura frequentand lë studi d’un famos pitor fiamingh, Verstappen, dal qual a ’mprend lë studi dël paesagi dal ver. A fà ’dcò na vita da bohèmien, ma treuva ’l temp ëd lese tanti lìber clàssich e a s’anandia a scrive na tragedia e na comedia. A l’é an cost ambient anciarmant ëd l’art ch’as dësbandisso ’dcò d’amor apassionà e tribulà: Massimo d’Azeglio a l’ha na relassion con na tal Carolin-a, giovo e pì che bela, da la qual a l’ha na fija, Bice, che chiel a ’rconosserà coma soa e a la qual a sarà semper afessionà.

Cost period roman a marcherà ’dcò soa madurassion artìstica e coltural; ant ël 1827 a torna a Turin, an famija, e a la finirà ’dcò con ij sò amor balarin. An Piemont a ’ncamin-a a travajé con ëd quàder impegnativ e as fà conòsse coma brav pitor ëd paesagi stòrich, tutun a seguita ’dcò con la scritura.

Ant ël 1830 a meuir ël pare e nen andasend d’acòrdi con ël frel Roberto, sle question ëd l’ardità, as trasferiss a Milan; ambelelì a frequenta l’ambient artìstich e leterari, a conòss Alessandro Manzoni dël qual a marierà la fija Giulietta ’nt ël 1831.

A sarà pròpi a Milan ch’as farà conòsse con sucess coma pitor e leterà scrivend ël romans Ettore Fieramosca o la disfida di Barletta. La fomna giovo a lo lasserà prest vido con la fija Alessandrina e chiel, ch’a l’avìa nen ëd dificoltà con le fomne, a torna mariesse con Luisa Maumary Blondel, ch’a l’era la magna dla prima fomna, da costa union a nasserà la fija Rina.

Belavans soa vita a l’é anchieta fra l’art, la literatura e ij tanti interessi colturaj e polìtich a fan crasé ’dcò cost matrimòni fra gelosìe e dispet. An sòn a j’intra nen sò sucess artìstich ch’a l’è semper bondos con la partessipassion a vàire esposission. un pòch a pitura e ’n pòch a scriv ëd romanz ëstòrich.

Ant ël 1844 a torna a Turin andoa ch’a intrerà an polìtica con na posission nen semper a favor dël Cont Cavour, tutun a dventrà prim ministr dal 1849 al 1852, un dij moment pì dur e dramàtich ëd la stòria dël Piemont, apress a sarà senator dël Règn ëd Sardegna dal 1853. Soa idèja a l’era cola ’d fé na nassion federal ch’a tenèissa cont e a rispetèissa le diversità dij sìngoj pòpoj. Bele ch’a fussa angagià con j’afé dë stat a trascurava nen la pitura e a seguitrà a espon-e soe euvre a la Promotris ëd le Bele Art ëd Turin fin-a a la mòrt, rivà ’nt ël 1866.

J’ùltim ani a l’avìa passaje sël lagh Magior andoa ch’a l’avìa scrivù I miei ricordi, publicà peui ant ël 1867.

Soa produssion da pitor a l’é bondosa ’d quàder ëstòrich, ëd paesagi e ’d soget patriòtich; soe euvre a son esponùe an tante colession pùbliche e privà fra le quaj la Galerìa d’Art Moderna ’d Turin, cola ’d Milan e la Galleria degli uffizi a Firense.