Fonte: “Piemontèis ancheuj”

A l’Academia Albertin-a dle Bele Art ëd Turin a l’é stàita inaugurà na mostra ’d dissègn e dj’aquarele ’d Giuseppe Bagetti, artista për tanti ani al servissi dla Ca Savòja (2011). Giuseppe Pietro Bagetti a l’era nassù a Turin ai 14 d’avril dël 1764 e, për soe qualità, da motobin giovo, a l’era stàit ametù al Conservatòri ’d mùsica sota la guida dl’avosà Bernardino Ottani, ël qual a l’avìa mostraje composission. Al giovo nopà a j’anteressava ’dcò l’architetura e për lòn a l’avìa frequentà lë studi ’d Pietro Palmieri andoa ch’a l’avìa amprendù la técnica dël dissègn e a pituré con j’aquarele. Ai 23 dë dzèmber dël 1782 a otenìa, da la Regia Università ’d Turin, l’abilitassion coma architet civil e militar.

Ël rè Tòjo Medeo III a l’avìa vëdù costi travaj dël giovo Bagetti e l’era entusiasmasne, a l’avìa falo ciamé a Cort e nominalo so dissegnator; ant ël 1793 a l’avìa peui mandalo al séguit ëd l’esèrcit piemontèis, che a ocupava la contea ’d Nissa, për pronté vedute, paisagi e testimonianse d’aveniment militar. Tornà a Turin a vnisìa nominà professor topògraf ant la scòla dël Còrp ëd j’ingegné, visadì dël Genio e ’dcò al Real Còrp d’Artijarìa. Dòp ëd l’invasion dël Piemont da part dij fransèis, Bagetti, fedel a sò rè, a l’era restà a Turin sensa pijé servissi e parèj a l’era trovasse sensa travaj.

Ant ël 1805, ant l’ocasion ëd la vìsita ’d Napoleon a Turin, Bagetti a l’avìa presentà na veduta dla Sacra ’d San Michel e vàire paisagi d’invension ch’a rafiguravo drocheri, montagne, dëstèise ’d campagne, trupe ’d soldà e fin-a na veduta ’d neuit. Soa bravura e soa fama ’d dissegnator a l’era conossùa ’dcò fòra dël Piemont e j’amis, për nen lassé ch’a tombèissa ’nt la miseria, a l’avìo daje consèj ëd parte vers Paris andoa che l’artista a sarìa ’ndàit ant ël 1807. A Paris a vnisìa nominà capitani ingegné geogràf con l’incàrich ëd pituré con j’aquarele le vitòrie fransèise, apress Napoleon a lo assegnava a l’Armada d’Italia coma «artiste chargé d’exécuter les vues des sites les plus intéressants des principales affaires aux quelles la guerre va donner lieu». An eut ani ’d servissi, Bagetti, a l’avìa componù motobin ëd pì che otanta quàder.

A l’era fin-a rivà a pituré con j’aquarele na veduta general ëd l’Italia da j’Alp giù fin-a a Napoli (l’euvra a restava nen finìa përché l’artista a l’avìa dàit dapress a l’imperator ant la campagna ’d Russia) còsa costa ch’a l’avrìa valuje la decorassion ëd la Legion d’Onor ant ël 1811 da part ël l’imperator; ant ël 1812 a l’avìa esponù ij sò travaj al Salon de Paris e lì a vnisìa premià con la midaja d’òr.

A l’era stàit ëdcò pitor, architet, ingegné e magìster ëd dissègn topogràfich a la Real Academia ’d Napoli. Belavans ëd la notorietà, a Napoli, Bagetti a l’avìa avù vita dura përchè a l’era considerà në strangé. Dësgustà da costa situassion a l’avìa arnonsià a tuti j’incàrich e a l’era tornasne a Turin ant ël 1815, andoa che rè Vitòrio Emanuel I a lo nominava magior e a lo decorava con la Cros ëd Savòja; për ij sò bondos travaj a sarìa peui stàit ansignì dl’onorificensa dij Sant Morissi e Làsar, mentre che da Carlo Felice a sarìa stàit nominà mèmber ëd l’Academia dle Bele Art ëd Turin. Ant ël 1827 a publicava ’n tratà dal tìtol: «Analisi dell’unità di effetto nella pittura e dell’imitazione nelle belle arti». Ij sò schiss e bossèt a sarìo peui stàit dovrà coma base për d’aquarele e tempre realisà da l’ingegné Gautier e dai topogràf Pasquieri e Bucler d’Albe.

Bagetti a l’é nen mach ëstàit un pitor, ma ’dcò un musicista soasì; an minca ocasion chiel a sonava ’l tabass e a ’mprovisava ’d mùsiche, a componìa ’d melodìe e ’d cantade për feste e arcorense. Antërtant a l’era mariasse con Cristina Galleani da la qual a l’avrìa avù un fieul, Camillo, ch’a l’avrìa seguì la carzà dël pare ’nt la topografìa. Dòp ëd na vita pien-a ’d travaj ësciass, ëd viagi e ’d fatighe Bagetti a l’era vnuit malavi tomband an depression, miraco ’dcò për ij sagrin dovù al nasse dël mal caduch ant sò ùnich fieul e për ël qual a servìo un baron ëd sòld për le cure. Con na granda fòrsa d’ànim a riessìa a superé coste dificoltà e a torné a sò travaj, ma sò fìsich a l’era giumaj andebolisse.

Ai 29 d’avril dël 1831 ël pitor ëd «bataje ’d S.M. an contrà San Carlo pòsta n.4» a sarava j’euj për sèmper. Ël Rè a fasìa avèj a la vidoa la soma ’d 400 lire «a tìtol ëd socors» për fé front a le continue spèise ch’a dovìa sosten-e ’nt la cura dël fieul malavi.

Ant ël 1834 Luigi Filippo ’d Fransa a l’avìa fàit trasferì 68 aquarele ’d Bagetti ant ël castel ëd Versailles ristruturà coma Musée de L’Histoire de France, d’àutre sue euvre a son guernà a Turin a la Galerìa Civica d’Art Moderna, a l’Academia Albertin-a, a Palass Real, al Museo dël Risorgiment e a la Biblioteca Real.

Bagetti a l’é stàit un përsonagi fondamental ant la stòria piemontèisa përchè, con ij sò dissègn e j’aquarele, a l’é stàit un cronista ’d col’época stòrica, motobin satìa d’aveniment e ’d bataje, andoa ch’a-i era ancora nen la fotografìa a documenteje. Soe vedute an fan vëdde la giusta conformassion dël teritòri, nen mach piemontèis, ma ’dcò ’d part d’Euròpa che al di d’ancheuj a son dël tut trasformasse. Costa soa precision a l’é dovùa a soe conossense dla topografìa che a-i përmëttìo ’d vardé ’l paisagi al dëdlà dla blëssa superficial, ma d’analiselo e rapresentelo con j’arferiment geogràfich. Për esse ancor pì precis a costumava, anans ëd pronté soe euvre, d’andé a cheuje d’informassion da ’d testimòni dij fàit o da ’d diret protagonista.

Chiel a l’era andàit dapress a j’esèrcit ant le campagne militar për dissegné jë schierament e le bataje con l’euj dël pitor, ma dzortut ëd chi a veul fërmé j’imàgine për ch’a resta coma testimoniansa; a l’avìa traversà l’Euròpa an qualsëssìa stagion superand fium, montagne, càud, frèid e la fiòca dla campagna ’d Russia con Napoleon. A l’é stàit un grand ant sò travaj, ma a l’é mai vantasse ’d soa bravura e ’d soe capacità; soe compagne a son sèmper ëstàite la modestia e l’umiltà, tute turinèise, ch’a fan dëstingue le përson-e ’nteligente e an piòta ch’a l’han lassà na trassa ’d lor ant la stòria ’d nòstr vej Piemont.