Fonte: “Piemontèis ancheuj” 

Ël Sàcher Mont d’Orta a l’é stàit costruì për volontà dla popolassion che da sécoj a vivìa ’d pësca an sle rive dël lagh. 

A l’era l’época dj’eresìe. Ant ël 1583 la comunità a l’ha ciamà ij Fra’ Fransëscan për ch’a fondèisso an sël Mont un convent sircondà da tante Capele dedicà a la vita ’d San Fransesch. 

A dirige ij travaj e a coordiné ij proget, a l’han ciamà Pare Cleto architet, un frà capussin originari ’d Castlèt Tësin anté ch’a l’era nà ant ël 1556. 

Ant ël 1590, dòpo ’l Convent, a l’é anandiasse la costrussion ëd la prima Capela e ant j’ani apress, a pòch a pòch, conforma dj’oferte e dle donassion a son tirasse su j’àutre. 

Pare Cleto, dotà ’d creatività genial e dë strasordinarie intuission architetòniche, a l’ha dirigiù ij travaj fin-a al 1616 (a l’é mòrt ant ël 1619) portand a compìa la pì part ëd le Capele. 

Ël proget original a prevedìa tranese Capele ant le quaj a ventava rapresenté tut ël cicl compless ëd la vita ’d San Fransesch. Purtròp ël proget, për mancansa ’d fondo, a l’é stàit ridimensionà a vint Capele. 

J’intern ëd le Capele a conto la vita ’d San Fransesch sia travers scolture an tèra cheuita colorà, sia con afresch an sle muraje. 

Pare Cleto a l’ha daje n’impronta architetònica particolar a le costrussion, restand fedel al gust baròch: a l’ha trassà an sël Mont, un percors profondament mìstich për la contemplassion ëd le stàtue ’d tèra cheuita colorà ch’a figuro diversi moment fransëscan.

A son ëstàit tanti j’artista ch’a son alternasse ant ël sécol XVII a travajé al Sàcher Mont: ses ëscultor e quìndes pitor, tuti motobin brav ant ël creé grande emossion al visitador e ant l’esprime la bin ch’a l’é stàita la granda fòrsa ch’a l’ha consentì la realisassion dël Sàcher Mont.

Ant ël compless a son ëstàit fàit neuvsent afresch e tërzentestantesses stàtue (përsonagi) an tèra cheuita colorà.

Tutun a bzògna nen dësmentié l’antica tradission dël fer batù ch’a l’era ’l vant ëd la popolassion d’Orta.

Parèj ij cancej e le frà an fer batù a son ëstàite tute realisà dai famos fré d’Orta che da sécoj a portavo anans sto vej mësté.

Ël Sàcher Mont d’Orta as peul definisse na ciadeuvra dla bon-a volontà.

A l’ingress dël Sàcher Mont una scrita (an latin) a réssita: “COST’EUVRA A L’HA PËR AUTOR L’AMOR”.