Fonte: “Piemontèis ancheuj” 

Dòpo tre ani dë studi e d’arserche Attilio Guaitoli e Maria Giolitto a l’han publicà ’l volum “Frassinetto, la sua storia, la sua gente”.  

Për chi ch’a-j veul bin al Canavèis, e mi i-j na veuj tanta përchè i son canavzan, a dovrìa lese sto lìber përchè a l’é n’adoss strasordinaria ’d notissie.  

J’autor as limito nen a conté le sòlite còse che i trovoma su tante publicassion, sovens campà giù an pressa, ma a analiso con tanta precision tuti j’aspet ëd la vita e dla stòria local, ij costum, j’usanse, le consuetùdin religiose ma dzortut a fan conòssel’ambient e le ca ’d pera ch’a son dle vere euvre d’architetura spontànea costruìe con sapienta bravura tramandà da pare an fieul.   

J’autor con cost lìber a campo ’dcò un mëssagi për salvé lòn ch’a-i resta ’d cole bele-bele antiche architeture ’d pera: meison fòrte, arch, portaj, cort quatà, vej mulin, capele votive tra ij bòsch, roe da masna, vieuj, scalinà, le capele dij mòrt e le borgà che a l’han caraterisà l’identità dël teritòri ’d Frassinèt.  

An géner quand ch’as parla ’d Frassinèt as pensa sèmper a doi sòi fieuj bin conossù: ël pitor Carlo Bonatto Minella, artista ancora da studié a fond, e al rafinà mërcant dë stòfe Lorens Galtrucco, ch’a l’é stàit generos benefator vers sò pais ëd nassensa.  

I vorerìa dì doe paròle su Lorens Galtrucco (1850-1912).  

Lorens, fieul d’Agostino Gallo Trucco e ùltim génit d’una fiolansa numerosa, për n’eror ëd trascrission a l’anàgrafe a l’é dventà Lorenzo Galtrucco. A l’età ’d tre ani a l’é andaje dapress al pare che da Frassinèt a l’ha sercà fortun-a a Borgh-masin ma doi ani dòpo (ant ël 1855) a l’é restà orfanin e a l’é tornà a Frassinèt. Purtròp la mama a l’avìa nen la possibilità ’d gaveje la fam a tuti e ’l cit Lorens, a l’età d’eut ani, a ven dàit an guerna a ’n comerciant ëd tessù (dit ël Tòla) e a l’é apassionasse a sto mësté. 

Ël giovo Lorens chërsù, dòpo ’l servissi militar a l’é tornà a Frassinèt; ma a l’avìa nostalgìa dël comersi dle stòfe; e a l’é tornà da sò vej tutor ël qual, malferm ëd salute, a l’ha ceduje al giovo Lorens, pien ëd vigor e con grand ëspìrit comercial, l’atività e ij client.

An pòch temp a l’é dventà ’l gran Galtruch che tuti i conossoma.

Ma oltra a le celebrità a esist ëdcò la stòria minor, la cita crònaca cotidian-a, la vita ’d tuti ij di che a rapresento la siviltà dl’Àut Canavèis; soa gent coragiosa che ant ël temp a l’ha tirà sostentament, con granda fatiga, da pòchi méter-quàder ëd tèra, da quàiche fèja o crava.

A l’é na popolassion fòrta e dignitosa, con soe costume, la divossion për ij mòrt, le procession e le feste.

Al’é la stòria dla fatiga, come as peul lese ant cost lìber, che i consilioma e che a sara sò racont – a l’é l vorèje dj’autor – a la fin ëd l’Eutsent prima che as fèissa anans l’Era Moderna che a l’ha bolversà tradission, lengagi, costume e ambient.

Attilio Stefano Guaitoli - Maria Edda Giolitto, Frassinetto – La sua storia, la sua gente,

Ed. Tip. Baima – Ronchetti e C., Castellamonte, 2006.