Fonte: “Piemontèis ancheuj” 

Purtròp, e as sà pa ’l përchè, la crìtica a l’ha squasi mai parlà ’d Luis Onetti pitor tra ij pì rapresentativ dël Neuvsent piemontèis.

A nass ant ël 1876 a Lu Monfrà, cit pais tra colin-e, vigne e tramont.

An età giovo, dotà ëd grande capacità artìstiche as iscriv a l’AcademiaAlbertin-a dle BeleArt ëd Turin e ij sò magìster a son Pier Celestino Gilardi, Paolo Gaidano e Giacomo Grosso. Soa përsonalità a l’é gropà al mond dël travaj campagnin, ambient ch’a l’ha frequentà fin-a dai primi ani’d vita e ch’a dësmentierà mai. Për la granda facilità’d man, a amprend con lestëssa e ant ël 1898, con mach vintedoi ani, a fà sò dësbut a la prima Quadrienal ëd Turin con na granda pitura dal tìtol “Il pazzo”; për cost’euvra, ëd fòrt contnù dramàtich, a vagna’l Gran Premi dla Stampa.

Ant ël 1900 as diplòma an pitura. Ant ël 1902 a espon a la sconda Quadrienal ël trìtich “L’amore, il lavoro, il dolore”.

An cola ocasion a ven proclamà un referendum tra ij visitator e l’euvra d’Onetti a risulta la pì amirà dal pùblich e a vagna ’l prim premi.

Ant ël 1906 a espon a Monza ël belìssim ritrat ëd soa fomna e ’dcò sì a vagna ’l prim premi. Ant l’ani midem a espon a Milan na pitura ’d caràter crepuscolar dal tìtol “Leopardi” e con cost’eu-vra a s’impon a la crìtica e ai coles-sionista.

Ant ël 1909 a vagna ’l concors për l’insegnament ëd la figura a l’Academia Albertin-a ’d Turin e a anandia parèj soa atività didàtica passand a tanti giovo sò savèj.

Onetti a l’é giumai considerà un magìster; soa pitura a spassia tra tema simbolista, paisagi e composission ëd contest social.

An ocasion ëd la famosa Esposission Internassional ëd Turin dël 1911, j’organisador a-j ciamo ’d fé quatr grande piture për ël padilion ëd l’Industria dël Sùcher. Al’é un tema a chiel congenial anté ch’a peul esprime col mond campagnin ch’a-j é tant car.

Onetti a realisa quatr ciadeuvre dedicà a la coltivassion e al racòlt ëd la biarava da sùcher e a l’é un gran sucess.

Për soa straordinaria capacità d’anventé euvre ’d grande dimension a-j comission-o tre gròsse piture për fé bel ël salon ëd la Camera del Lavoro ’dTurin e Onetti a crea àutri caplavor: “La bufera”, “Il lavoro” e “La fatica”.

Purtròp con l’incendi dla sede costi caplavor a son andàit perdù.

Për soa fede socialista, a la qual a l’ha mai arnonsià, a l’é stàit për tanti ani penalisà, dzortut arlongh ël perìod fassista; a l’é mai pie-gasse a compromess o a gerarchìe colturaj e për sòn a l’é stàit emarginà e an séguit dësmentià.

Për sò pais ëd nassensa a fà d’afresch ëd soget religios e a lassa parèj ant soa tèra un segn ëd divossion.

Malgré na strasordinaria quantità d’euvre amportante, Luis Onetti, con pì ’d novant’ani a meuir a Turin ant ël 1968, pòver e dësmentià ant ël vej studi ’d via Ormea.

Për chi, come mi, a l’ha conossulo, a lo arcòrda come n’òm schivi da onor e da arconossiment artìstich che tutun a l’ha avù e a l’han portaje na lesta notorietà giovanil.

A l’é stàit coerent con chiel midem, onest ant la vita e ant la pitura travers la qual a l’ha mostrà e esaltà ’l travaj dur dij campagnin. La stòria ’d soa pitura a l’é come na conta longa a grand ësfond social ch’a antriga l’artista për tuta la vita ’nt ël grand impegn vers l’art.